از برجام تا رم؛ دیپلماسی بهترین میدان نبرد بدون جنگ

اقتصاد آنلاین_ نسترن فراهانی: در روز‌های اخیر، رم بار دیگر به صحنه دیپلماسی پیچیده و چندلایه ایران و آمریکا تبدیل شد. دور تازه‌ای از گفت‌وگوها، این‌بار با محوریت پرونده هسته‌ای و با میانجی‌گری عمان، در سکوت خبری نسبی و زیر سایه‌ای سنگین از بی‌اعتمادی، برگزار شد؛ مذاکراتی که با وجود تفاوت آشکار مواضع، نشانه‌هایی از تداوم گفت‌و‌گو را در دل خود دارد.

برخلاف فضای تهدیدآمیز حاکم بر منطقه، پیام رم نه تهدید، که گفت‌و‌گو بود. طرفین، گرچه بر «خطوط قرمز» خود پافشاری کردند، اما باز هم راهی برای نشستن پشت میز پیدا کردند؛ این یعنی دیپلماسی هنوز در دسترس است.

نقطه تنش: اورانیوم و تعهد

بر اساس گزارش‌های رسانه‌های بین‌المللی از جمله رویترز، اختلاف اساسی میان تهران و واشنگتن، در دو سطح شکل گرفته است: سطح نخست، میزان و سطح غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران، که ایالات متحده خواهان توقف کامل آن است؛ و سطح دوم، خواسته ایران برای دریافت «تضمین عملی» از واشنگتن مبنی بر عدم خروج مجدد از هرگونه توافق.

در واقع، از نگاه ایران، تجربه خروج ترامپ از برجام هنوز زخمی تازه است؛ زخم اعتمادی که التیامش تنها با «سند حقوقی معتبر، نه وعده شفاهی» ممکن است. این مطالبه، هرچند منطقی، اما از نظر آمریکا غیرقابل ارائه است. در ساختار حقوقی ایالات متحده، هیچ رئیس‌جمهوری نمی‌تواند رئیس‌جمهور بعدی را ملزم به تبعیت از توافقی کند که به تصویب سنا نرسیده باشد.

اما همین بن‌بست حقوقی، اگرچه در ظاهر غیرقابل حل است اما در بطن خود یک واقعیت سیاسی را گنجانده است: راه برای توافق همچنان باز است.

سایه سنگین تل‌آویو

درست هم‌زمان با مذاکرات، اسرائیل به صراحت تهدید به حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران کرده است. همزمان، روزنامه تایمز لندن فاش کرده که برخی مقامات ارشد موساد، در تماس‌هایی با واشنگتن، خواستار پایان دادن به دیپلماسی و بازگشت به «استراتژی فشار حداکثری» شده‌اند.

در مقابل، ایران نیز هشدار داده که «هر حمله‌ای به تأسیسات هسته‌ای، با پاسخ شدید مواجه خواهد شد» و مسئولیت آن مستقیماً متوجه ایالات متحده خواهد بود؛ چراکه اسرائیل بدون هماهنگی با آمریکا، دست به حمله نظامی نخواهد زد.

این تهدیدات، وزن امنیتی مذاکرات را دوچندان کرده است. دیپلماسی امروز نه فقط یک فرصت، بلکه سدی در برابر شعله‌ور شدن آتشی است که ممکن است تنها با یک خطای محاسباتی، خاورمیانه را در بر بگیرد.

از گفت‌و‌گو تا گره‌گشایی

طبق گزارش وال‌استریت ژورنال، مذاکرات در رم حدود دو ساعت به‌طول انجامیده و گرچه هیچ پیشرفت قابل توجهی به دست نیامده، اما طرفین توافق کرده‌اند که این کانال ارتباطی را حفظ کنند.

آنچه مهم‌تر از محتوای فعلی مذاکرات است، «نفس وجود مذاکرات» است. نفس گفت‌و‌گو یعنی در‌های دیپلماسی هنوز بسته نشده و این مهم برای ایران که طی سال‌های اخیر هزینه‌های خروج از برجام را با گوشت و پوست تجربه کرده‌، تکرار تجربه دیپلماسی، نه از سر ضعف، بلکه ناشی از بلوغ سیاست خارجی است.

آینده به نفع گفت‌وگوست

در چشم‌اندازی واقع‌گرایانه، اکنون ایران با تکیه صرف بر مقاومت، نمی‌تواند از پیچ سنگین تحریم ها عبور کند. دیپلماسی امروز در رم به معنای تعارف یا عقب‌نشینی نیست؛ بلکه فهمی هوشمندانه از «توازن قدرت» و «منافع ملی» است. اگرچه آمریکا نیز بازیگری با کارنامه‌ غیرقابل اعتماد است، اما گفت‌و‌گو با همین بازیگر، بهتر از بازی در زمینی است که تنها برنده‌اش، افراط‌گرایی است.

فراموشی برجام؛ بازی خطرناک تندرو‌ها با منافع ملی

در شرایطی که دیپلماسی بار دیگر در حال جان‌گرفتن است، برخی جریان‌های تندرو (چه در داخل و چه در خارج از کشور) با زبان تهدید، تخریب و تحریف، مشغول مین‌گذاری در مسیر مذاکره‌اند. این جریان‌ها یا فراموش کرده‌اند یا عمداً نادیده می‌گیرند که دستاورد‌های برجام، با همه‌ کاستی‌هایش، بزرگ‌ترین گشایش اقتصادی و دیپلماتیک ایران در دهه‌ گذشته بود؛ توافقی که توانست سایه‌ قطعنامه‌های شورای امنیت را از سر کشور بردارد، فروش نفت را احیا کند، و ایران را به بازیگر گفت‌وگومحور در نظام جهانی تبدیل کند.

امروز هم، همان گروه‌ها، با همان ادبیات، همان کار را می‌کنند: تخریب مذاکره، تحقیر دیپلماسی، و تمسخر گفت‌و‌گو. به نظر می‌رسد دستور کار گروه‌های تندرو چه در داخل و چه در خارج از ایران این است که مردم باور کنند که مذاکره یعنی تسلیم؛ در حالی که مذاکره، دقیقاً نقطه‌ تقابل هوشمندانه با طرف مقابل است، اما در زمینی عقلانی، نه میدان نظامی.

اگر از برجام، به‌جای پرونده‌سازی سیاسی، تجربه‌سازی فنی صورت می‌گرفت، امروز مذاکرات نیز در جایگاه امن‌تری قرار داشت.

دیپلماسی همچنان تنها مسیر عقلانی است

با نگاهی فنی به وضعیت فعلی، داده‌ها و روند‌ها نشان می‌دهند که ایران، در سایه‌ تحریم‌های مداوم، با کاهش محسوس در درآمد‌های نفتی، افت سرمایه‌گذاری خارجی، و فشار مزمن بر بازار ارز مواجه است. طبق گزارش‌های رسمی، صادرات نفت در سال گذشته حدود ۱.۳ میلیون بشکه در روز بوده؛ عددی که در صورت رفع محدودیت‌ها می‌تواند تا دو برابر افزایش یابد. این یعنی ده‌ها میلیارد دلار ظرفیت خفته، صرفاً به‌خاطر تداوم انسداد سیاسی از دست می‌رود.

در همین حال، تحولات منطقه‌ای (از بازگشت عربستان به بازار‌های جهانی گرفته تا نزدیک‌تر شدن اقتصاد‌های خلیج فارس به بلوک غرب) نشان می‌دهد که بازیگران منطقه‌ای به سرعت در حال بستن جای ایران در معادلات بلندمدت انرژی و سرمایه‌اند. ادامه‌ سیاست «صبر استراتژیک» دیگر جواب نمی‌دهد، چرا که در معادلات ژئوپلیتیک، غیبت طولانی‌تر، مساوی با حذف تدریجی است.

بر اساس تحلیل نهاد‌های اقتصادی معتبر، رشد پایدار برای اقتصاد ایران بدون احیای روابط مالی و بانکی با جهان عملاً دست‌نیافتنی است. هر چند اقتصاد مقاومتی به‌درستی بر توان داخلی تکیه دارد، اما واقعیت این است که حتی قدرتمندترین اقتصاد‌های جهان نیز بدون مشارکت در بازار جهانی، دوام نمی‌آورند.

در چنین وضعیتی، مخالفت با مذاکره، بدون ارائه‌ یک راه‌حل جایگزین مشخص و عملیاتی، نه مقاومت، بلکه نوعی تعلیق ارادی در بحران است. مخالفان گفت‌و‌گو، هرگز نگفته‌اند جایگزین دقیق‌شان چیست؛ آن‌ها یا به توهم «تاب‌آوری ابدی» دل بسته‌اند، یا در سکوت، سود شخصی خود را از ادامه‌ بن‌بست می‌برند.

بنابراین، از منظر فنی، سیاسی و حتی امنیتی، بازگشت به میز مذاکره، نه‌تنها ضرورتی استراتژیک، بلکه فرصتی تاریخی برای بازسازی قدرت ملی درون‌زا، برون‌نگر و هوشمند است. مذاکره‌گری فعال، نه نشانه‌ ضعف، بلکه تجلی بلوغ سیاسی و اعتماد به توان ملی در چانه‌زنی بین‌المللی است.

با این تفاسیر دیپلماسی هنوز تنها میدان نبردی‌ست که ایران می‌تواند بدون جنگ، پیروز از آن خارج شود.