بندر شهید رجایی؛ شاهراه تجاری با کمترین نقش در واردات کالاهای اساسی

به گزارش خبرنگار مهر، بندر «شهید رجایی» واقع در بندرعباس، به‌عنوان بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین بندر تجاری ایران، نقشی حیاتی در واردات و صادرات کالاهای کشور ایفا می‌کند. با توجه به موقعیت استراتژیک این بندر در نزدیکی تنگه هرمز و اتصال به شبکه‌های حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای، هرگونه اختلال در عملکرد آن می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر زنجیره تأمین کشور داشته باشد.

اتصال مستقیم به شبکه ریلی و جاده‌ای کشور، نزدیکی به تنگه هرمز و ظرفیت بالای ترانزیتی، بندر شهید رجایی را به شاهراه حیاتی تجارت منطقه‌ای و بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران تبدیل کرده است. این بندر، با داشتن اسکله‌های تخصصی و تجهیزات پیشرفته، از اصلی‌ترین نقاط راهبردی در سیاست‌های کلان اقتصادی و توسعه‌ای کشور به شمار می‌آید.

همان‌طور که گفته شد، بندر شهید رجایی به‌عنوان بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین بندر تجاری ایران، سهم قابل‌توجهی در ترانزیت کالاهای کشور دارد. با بیش از ۵۳ درصد از عملیات تخلیه و بارگیری کالا در بنادر کشور، این بندر نقشی کلیدی در تجارت خارجی ایران ایفا می‌کند. با این حال، بررسی آمارهای رسمی نشان می‌دهد که سهم بندر شهید رجایی در واردات کالاهای اساسی بسیار اندک است.

این تناقض میان جایگاه استراتژیک این بندر و سهم پایین آن در تأمین کالاهای اساسی، موضوعی است که در ساعاتی پس‌از وقوع حادثه انفجار در محل دپوی کانتینرهای این بندر به بحثی داغ در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی تبدیل شده است.

روز شنبه، ۶ اردیبهشت ۱۴۰۴ این بندر مهم شاهد وقوع انفجاری مهیب بود که به جان باختن و مصدومیت صدها نفر انجامید. این حادثه حوالی ظهر در محدوده کانتینری بندر شهید رجایی رخ داد و گزارش‌های میدانی در محل دپوی کانتینرهای محل انفجار گزارشی مبنی بر وجود کانتینرهای حاوی کالاهای اساسی ارائه نشده؛ چرا که عمده کالاهای اساسی به صورت فله‌ای وارد کشور می‌شود و محوطه بندری سینا نیز عمدتاً به کالاهای کانتینری اختصاص داشته است.

با توجه به نقش کلیدی بندر شهید رجایی در زنجیره تأمین کالا، نگرانی‌هایی در خصوص تبعات اقتصادی حادثه به وجود آمده است. اختلال احتمالی در روند صادرات و واردات، افزایش هزینه‌های لجستیکی، کند شدن زنجیره تأمین صنایع داخلی و کاهش ظرفیت ترانزیتی کشور از جمله پیامدهای محتمل این حادثه عنوان شده است.

سهم ۸ درصدی واردات کالاهای اساسی از بندر شهید رجایی

اما نکته حائز اهمیت اینجاست که طبق گزارش و بررسی‌های گمرک جمهوری اسلامی ایران، سهم بندر شهید رجایی از کل واردات کالاهای اساسی تنها ۸ درصد است. زیرا بیش‌از ۵۸ درصد از واردات کالاهای اساسی به کشور از طریق بندر امام خمینی (ره) انجام می‌شود.

بر اساس این گزارش، در سال گذشته بیش‌از ۲۵ میلیون و ۳۵۴ هزار تن انواع کالاهای اساسی وارد کشور شد که تنها ۲ میلیون تن به گمرک شهید رجایی اختصاص داشته است.

بندر امام خمینی، بندر اصلی واردات کالاهای اساسی است

در راستای بررسی فرآیند کالای اساسی کشور با توجه به حادثه انفجار بندرعباس، عباس حاج ابراهیمی کارشناس ارشد حمل و نقل دریایی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: کالاهای اساسی که به عنوان کالاهای مصرفی مردم وارد می‌شود، عمدتاً به‌صورت فله وارد بنادر می‌شوند و بندر امام خمینی به‌عنوان بندر اصلی برای واردات کالاهای فله‌ای شناخته می‌شود. بندر شهید رجایی و بندر شهید باهنر تقریباً یک سوم سهم در واردات کالاهای اساسی دارند.

وی با بیان اینکه سهم بندر شهید رجایی در واردات کالاهای اساسی حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد است، گفت: بیشتر کالاهای اساسی از بندر امام خمینی وارد می‌شود. برخی از کالاهای اساسی به‌صورت مواد اولیه یا کالاهای نیمه‌تمام وارد می‌شوند که از طریق کانتینرها وارد بنادر می‌شوند. این نوع کالاها معمولاً نیاز به فرآوری دارند و ممکن است از بندر شهید رجایی وارد شوند.

توقف بندر شهید رجایی؛ زنگ خطر برای افزایش قیمت نهایی کالاها

حاج ابراهیمی بیان کرد: نمی‌توان گفت که تمام کالاهای اساسی به‌صورت فله وارد کشور می‌شوند. برخی از این کالاها، مانند کنسروها یا مواد اولیه بسته‌بندی، از طریق کانتینر وارد می‌شوند که نیاز به فرآیندهایی دارند. نباید تصور کرد که هم‌اکنون اگر کانتینرها دچار اختلال شدند، مشکلی نیست. درحالیکه کالای تجاری هستند و طی ماه‌های آینده تأثیر خود را در بازار نشان می‌دهند.

الزام تشکیل ستاد بحران لجستیک؛ گام روبه‌جلو زمان علیه تجارت ایران

کارشناس حمل‌ونقل دریایی ادامه داد: آنچه که ضروری است این است که گمرک و بندر باید به‌طور اورژانسی طی مدت ۱۰ تا ۳۰ روز آینده اقدامات لازم را برای از سرگیری فعالیت‌های خود انجام دهند. تا یک ستاد بحران لجستیک در بنادر و گمرکات ایجاد شود که دارای اختیارات ویژه برای مدیریت بحران باشد. این ستاد باید بدون نیاز به بروکراسی‌های پیچیده اداری، اقدامات لازم را انجام دهد. در غیر این صورت، توقف فعالیت بنادر و گمرک و عدم ورود کشتی‌های روی آب به بنادر می‌تواند میلیاردها دلار خسارت به همراه داشته باشد.

تغییر مسیر کشتی‌های ایران به بنادر خارجی؛ موجب خسارت خواهد شد

وی افزود: کشتی‌ها ممکن است مجبور شوند که خط سیر خود را تغییر دهند و کالاها به بنادر دیگر مانند «جبل علی» منتقل شوند که این امر هزینه‌های اضافی برای صاحب کالا، از جمله هزینه‌های انبارداری و حمل‌ونقل، به همراه خواهد داشت. همچنین این بحران علاوه بر خسارت‌های مالی به تجهیزات بندری و ترمینال‌های کانتینری، که برخی از آن‌ها بسیار گران‌قیمت هستند، به‌ویژه برای کارگران و کارشناسان متخصص، این حادثه می‌تواند جراحات جدی به دنبال داشته باشد که ارزش‌گذاری بر آن غیرممکن است.

این مسئول گفت: تصوراتی مانند اینکه می‌توانیم از بنادر برای نگه‌داری و حمل هرگونه کالایی استفاده کنیم، نادرست است. کالاهای خطرناک به‌طور معمول باید در مکان‌های ویژه نگهداری شوند، اما شدت انفجار و آتش‌سوزی ناشی از برخی از این کالاها می‌تواند تأثیر گسترده‌ای بر سایر کالاها داشته باشد.

وی تاکید کرد: باید توجه داشت که هرگونه سهل‌انگاری در نگهداری این کالاها می‌تواند باعث بروز حوادث جدی شود. این بحران به‌طور واضح نشان می‌دهد که باید عملیات لجستیک و سوخت‌رسانی بندری برای کالاهای مختلف که ممکن است خطراتی مانند انفجار، آتش‌سوزی و تخریب به همراه داشته باشند، بنابراین باید با دقت بیشتری مدیریت شود.

وی گفت: تغییر مسیر کشتی‌ها، تغییر مسیر حمل‌ونقل، جابجایی کالاها یا استفاده از بنادر کشورهای منطقه، هزینه‌های تمام‌شده محصولات و کالاها را افزایش خواهد داد و در ماه‌های آینده شاهد افت شدید اقتصادی خواهیم بود. حتی طی همین چند روز گذشته، از دیروز تا امروز، افزایش قیمت ارز و طلا را شاهد بودیم که قطعاً طی ماه‌های آینده اثرات بسیار شگرفی بر اقتصاد کشور خواهد گذاشت.

حاج ابراهیمی بیان کرد: در خصوص واردات کالاهای اساسی باید گفت اگر این کالاها به صورت فله باشند، حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد آن‌ها دچار مشکل خواهند شد، چراکه معمولاً بارهای فله‌ای به بندر امام خمینی وارد می‌شوند و تنها بخش اندکی به بندر چابهار و سایر بنادر مانند بوشهر اختصاص دارد. بندر امام خمینی عمده‌ترین بندر کشور در واردات انواع غلات، کود، فسفات و دیگر کالاهای فله‌ای با ظرفیت کشتی‌های ۲۱ هزار تا ۵۰ هزار تنی است.

وی ادامه داد: سهم عمده بندر شهید رجایی در حمل کانتینر و کالاهای تجاری است و توقف فعالیت آن در میان‌مدت و بلندمدت تأثیر خود را بر تمام کالاها خواهد گذاشت. امیدوارم ایمنی و برنامه‌ریزی برای لجستیک بندری و مدیریت بحران به‌گونه‌ای باشد که در آینده خسارات به حداقل برسد. گرچه وقوع چنین حوادثی غیرممکن نیست، اما می‌توان با رعایت استانداردها آسیب‌ها را کاهش داد.

این کارشناس حمل و نقل دریایی یادآور شد: با توجه به اینکه دو روز از وقوع حادثه گذشته، هنوز آمار دقیقی از میزان خسارت تجهیزات، انبارها و ماشین‌آلات اعلام نشده، اما تصاویر موجود نشان می‌دهد که بخش زیادی از ساختمان‌های اداری دچار آسیب شده‌اند. از نظر سازه‌های فیزیکی نیز، ترمینال‌های کانتینری به ویژه چند ترمینال مشخص، تقریباً تخریب شده یا به تعمیرات اساسی نیاز دارند.

وی گفت: هرچند آمار هنوز آمار دقیقی از میزان خسارت‌ها اعلام نشده، اما بر اساس مشاهدات اولیه، صدها تا حدود هزاران دستگاه وسیله نقلیه اعم از کامیون‌های سنگین، کشنده‌ها و جرثقیل‌ها دچار خسارت شده‌اند که بازگرداندن آن‌ها به چرخه اقتصادی ممکن است ماه‌ها زمان ببرد. حتی برخی تجهیزات که قیمت‌های چند میلیون دلاری دارند، ممکن است برای مدت یک الی دوساله از مدار استفاده خارج شوند.

حاج ابراهیمی بیان کرد: بندر شهید رجایی نسبت به سایر بنادر دقیق و با برنامه‌ریزی بیشتری فعالیت خود را انجام می‌دهد، اما ممکن است در برخی از بخش‌ها، کم‌کاری صورت گیرد و به سایر بخش‌ها اثر بگذارد.

تأثیر منفی ۳۰ درصدی بر اقتصادی فعالیت بندری و گمرکی

وی تصریح کرد: سیستم کار بنادر به‌گونه‌ای نیست که به‌طور کامل تعطیل شوند، چراکه فعالیت‌های مختلفی در بنادر انجام می‌شود. با این وجود، بخش‌های مهم اقتصادی که بر اقتصاد کشور تأثیر مستقیم دارند، قطعاً تحت تأثیر قرار خواهند گرفت. با اطلاعات محدودی که طی ۲ روز اخیر به دست آمده، پیش‌بینی می‌شود که حداقل بین ۱۰ تا ۳۰ روز آینده تأثیرات منفی اقتصادی بر گردش کالا، جابجایی کامیون‌ها، واگن‌ها، کشتی‌ها و فرآیند ورود و خروج کالا خواهد گذاشت.

این کارشناس حمل و نقل دریایی در پایان گفت: میزان دقیق خسارات بستگی به اطلاعات تکمیلی و آمار رسمی دارد که انتظار می‌رود سازمان‌های مسئول هرچه سریع‌تر اطلاع‌رسانی کنند.

بندر امام خمینی صدرنشین واردات کالاهای اساسی

به گزارش مهر، طبق گزارش‌های رسمی سازمان بنادر و دریانوردی، در سال ۱۴۰۲، کل حجم کالاهای ترانزیت شده از بنادر ایران حدود ۱۵۸ میلیون تن بوده که از این مقدار، ۲۴ میلیون تن به کالاهای اساسی اختصاص داشته است. سهم بندر شهید رجایی از این ۲۴ میلیون تن، تنها ۹۸۸ هزار تن برآورد شده که معادل تنها ۴ درصد از کل واردات کالاهای اساسی کشور است.

بر اساس این گزارش، عمده کالاهای اساسی از طریق بنادری دیگر مانند بندر امام خمینی با سهم ۵۷ درصدی و بندر امیرآباد با سهم ۱۳ درصدی وارد کشور می‌شوند. با توجه به آمارهای ارائه شده، ادعای «سهم اندک بندر شهید رجایی در واردات کالاهای اساسی» درست است، زیرا باوجود نقش بیش‌از ۵۰ درصدی این بندر در ترانزیت کالاهای کشور، سهم آن در واردات کالاهای اساسی کمتر از ۵ درصد است.

لازم به ذکر است، موضوعات ذکر شده نشان می‌دهد که بندر شهید رجایی، اگرچه شاهرگ حیاتی تجارت دریایی ایران است، اما نقش کلیدی در تأمین کالاهای اساسی کشور ندارد.

سهم واردات کالاهای اساسی در بنادر کشور (۱۴۰۲) بدین شرح است؛