دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو در ایران: ترور اساتید نقض حقوق بین‌الملل و صلح جهانی است/ روند علمی ایران پویا خواهد بود

حسن فرطوسی، دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو در ایران، درپی ترور‌های اخیر دانشمندان توسط رژیم صهیونیستی در تجاوز به عمق خاک ایران، در گفت‌وگویی با رادیو مونت‌کارلو فرانسه در رابطه با آثار هدف‌گیری حساب‌شده دانشمندان و اساتید دانشگاهی سخن گفت.

او با اشاره به شهادت دست‌کم ۳۲ نفر از چهره‌های علمی کشور به واسطه ترور یا بمباران‌های مختلف، این روند را تهدیدی علیه عقلانیت، علم و صلح خواند و آن را مصداقی از نقض حقوق بین‌الملل و ارزش‌های صلح‌محور یونسکو برشمرد.

فرطوسی هشدار داد که این حمله‌ها، نه تنها امنیت علمی، بلکه آرامش روانی خانواده‌ها، کودکان و دانشجویان را هدف گرفته است. وی فقدان دانشمندان را ضایعه‌ای بزرگ برای جامعه علمی ایران و جهان دانست. با این حال، به گفته وی، این فجایع نتوانسته‌اند اراده جامعه علمی ایران را در هم بشکنند؛ بلکه همبستگی ملی و عزم برای تداوم مسیر علمی را تقویت کرده‌اند.

وی بر مسئولیت جامعه و نهاد‌های بین‌المللی تاکید کرد تا با اقدام‌های فوری و موثر، و حرمت نهادن به کنوانسیون‌های مرتبط با پاسداشت ساحت علم و تضمین‌کننده آزادی و سلامت دانشمندان، در برابر خشونت‌های هدفمند محافظت کرده تا از تکرار چنین فجایعی جلوگیری شود.

متن کامل گفت‌وگوی دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو در ایران با گزارشگر رادیو مونت‌کارلو به شرح زیر است:

گزارشگر: در حملات اخیر اسرائیل که عمق خاک ایران را هدف قرار داد، بمباران‌ها تنها به سایت‌های نظامی یا تاسیسات هسته‌ای محدود نشد، بلکه براساس گزارش‌های متعدد، شخصیت‌های علمی و دانشگاهی که لزوما به برنامه‌های دفاعی هسته‌ای مرتبط نبودند نیز هدف قرار گرفتند. در میان فهرست قربانیان و مجروحان، نام‌هایی از دانشمندان برجسته و اساتید دانشگاه در رشته‌های مختلف به چشم می‌خورد که پرسش‌هایی درباره ماهیت و حدود این هدف‌گیری مطرح می‌کند. این نخستین مورد از این دست نیست؛ در سال‌های اخیر، زنجیره‌ای از ترور‌ها علیه دانشمندان ایرانی به ویژه در حوزه هسته‌ای رخ داده است. اما نکته جدید این است که به نظر می‌رسد عقل علمی به خودی خود هدف قرار گرفته است. چه چیزی پشت این الگوی تکراری نهفته و این حملات چه تاثیری بر پژوهش‌های علمی و فضای فرهنگی-علمی ایران گذاشته است؟ امروز به موضوع هدف‌گیری گسترده دانشمندان و اساتید دانشگاه می‌پردازیم. در ابتدا می‌خواهم بپرسم آیا تخصص‌های این افراد ارتباط مستقیمی با برنامه هسته‌ای ایران داشته یا خیر؟ 

فرطوسی: همان‌طور که اشاره کردید، گاهی این ارتباط مستقیم است و گاهی غیرمستقیم. یعنی دانشمندان متخصص در حوزه‌هایی مانند فیزیک، هوش مصنوعی و لیزر، و احیانا از متخصصان رشته‌های دیگر، از میان اساتیدی که در داخل یا خارج کشور تحصیل کرده‌اند، هدف قرار گرفته‌اند؛ و البته باید تاکید کنم که این عملیات‌ها تنها به حذف دانشمندان هسته‌ای محدود نمی‌شود، بلکه متخصصان در رشته‌های گوناگون را نیز هدف قرار داده و باعث ترس و نگرانی در میان آن‌ها و حتی افرادی شده که با نهاد‌های رسمی یا علمی همکاری دارند. روشن است که این مساله محدود به یک گروه خاص نیست. تمام اساتید هدف‌گرفته‌شده از دانشگاه‌های معتبر، به ویژه دانشگاه‌های ملی مانند شهید بهشتی یا دانشگاه آزاد، برخی روسای دانشگاه، دانشکده‌ها یا گروه‌های آموزشی بودند و کاملا آکادمیک بودند.

اخیرا، با یکی از مسئولان این دانشگاه‌ها ملاقات کردم. خدا شاهد است که این مرد با بغض گفت: یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتم این است که نمی‌دانم چگونه این دانشکده فیزیک را، بدون اساتیدی که به شهادت رسیده‌اند، احیا کنم؛ دانشکده‌ای که زمانی از قوی‌ترین مراکز علمی و فیزیکی ایران و حتی منطقه بود. او نگران سرنوشت دانشجویانی بود که این دانشگاه را به عنوان مقصد علمی خود انتخاب کرده بودند، اما نه‌تنها خودشان، بلکه خانواده‌هایشان نیز در یک شب، چه در خواب و چه در خانه‌هایشان، ترور شدند.

گزارشگر: اگر به فهرست منتشر شده اساتید هدف‌گرفته‌شده نگاه کنیم، می‌بینیم برخی تخصص‌ها هیچ ارتباطی با برنامه هسته‌ای ندارند. مثلاً دکتر مرضیه عسگری، استادیار رشته نوزادان در دانشگاه تهران، هدف قرار گرفت. به نظر شما موضع حقوق بین‌الملل در قبال چنین عملیاتی چیست؟ 

فرطوسی: در این جا می‌خواهم نه‌تنها به حقوق بین‌الملل، بلکه بر اهداف اصلی یونسکو نیز تأکید کنم که همانا حفظ صلح است. امروز بشریت بیش از هر زمان دیگری به این مفهوم نیاز دارد. از دید یونسکو، آموزش، فرهنگ، علوم، ارتباطات و حتی رسانه همگی ابزار‌هایی برای تحقق صلح هستند؛ و باید یادآوری کنم که حقوق بین‌الملل هیچ توجیهی برای هدف‌گیری دانشمندان با این بهانه که ممکن است در پروژه‌های صلح‌آمیز هسته‌ای خطراتی ایجاد کنند، ندارد، چه برسد به هدف‌گیری خانواده‌ها و کودکان‌شان. یکی از اساتیدی که در تهران از یک سوءقصد جان سالم به در برده بود، به منطقه سرسبز و زیبای گیلان رفت، اما ۱۶ نفر از اعضای خانواده‌اش در یک شب به شهادت رسیدند. چه ارتباطی بین این بی‌گناهان و برنامه هسته‌ای وجود دارد؟ 

حقوق بین‌الملل حتی از نظامیان در زمان صلح، اگر در خانه‌هایشان باشند یا در ماموریت نباشند، همانند غیرنظامیان حمایت می‌کند. پس جای اجرای قطعنامه سازمان ملل کجاست که هر اقدام نظامی باید با موافقت نهاد‌های بین‌المللی باشد؟ 

گزارشگر: دکتر فرطوسی، پس از این زنجیره ترورها، آیا دانشمندان و اساتید دانشگاه احساس می‌کنند که ممکن است هدف مستقیم ترور باشند؟ آیا فضای ترس بر جامعه علمی ایران حاکم شده است؟ 

فرطوسی: در یونسکو برنامه‌های روشنی برای حمایت از آزادی و امنیت دانشمندان داریم، اما متاسفانه به شکلی فجیع نقض شده‌اند. با این حال، این ترور‌ها روحیه مقاومت و همبستگی بین دانشمندان و مردم را تقویت کرده است. اما هدف اصلی، کاشتن بذر ترس برای مختل کردن فعالیت‌های علمی بود، هرچند از نظر انسانی، تاثیر این ترس بر خانواده‌ها، کودکان و دانشجویان به مراتب شدیدتر بوده است.

گزارشگر: هدف‌گیری بیش از ۱۴ دانشمند و استاد دانشگاه در حملات اخیر چگونه بر فضای علمی و فرهنگی ایران تأثیر گذاشته است؟ 

فرطوسی: فهرستی پیش روی من است که به یونسکو ارائه کرده‌ام و دست‌کم ۳۲ دانشمند، استاد و دانشجو در آن ثبت شده، نه فقط ۱۴ نفر.

گزارشگر: ۳۲ نفر به صورت مستقیم هدف قرار گرفتند یا جان باختند؟ 

فرطوسی: هم مستقیم و هم غیرمستقیم. مساله آن قدر پیچیده شده که نمی‌توان تشخیص داد آیا هدف‌ها با بمب‌های کارگذاشته‌شده بوده به شهادت رسیده بودند یا روش‌های دیگر، مانند  موشک یا پهپاد. تخصص من در این زمینه نیست، برای ما هفته گذشته هفته عزاداری جامعه علمی بود. آنها اساتید برجسته‌ای بودند، یعنی در سطوح بالای علمی و اغلب استاد تمام که تحصیلاتشان را در بهترین دانشگاه‌های دنیا گذرانیده بودند. شما خود می‌دانید که رسیدن به چنین مرتبه‌ای چه میزان تلاش و تجربه می‌طلبد. می‌دانید چند سال طول می‌کشد تا یک دانشمند فرهیخته تربیت شود؟ 

قطعا تاثیر این از دست دادن‌ها برای جامعه علمی ایران منفی بوده، زیرا از دست دادن حتی یک دانشمند برابر با از دست دادن گنجی بزرگ است. اما الحمدلله، ایران مملو از نخبگان و اندیشمندان درخشان است، که نه‌تنها در سطح ملی بلکه در سطح منطقه و بلکه در سراسر جهان. می‌درخشند؛ و به نظر من، این اتفاقات تنها بر عزم ملی این دانشمندان افزوده است.

گزارشگر: آیا بحث‌های داخلی درباره راه‌های محافظت از نخبگان علمی در برابر این هدف‌گیری‌ها وجود دارد؟ 

فرطوسی: نخست، این امر به همبستگی بین دانشمندان منجر شده است و همچنین به نگارش بیانیه‌های متعددی برای سازمان‌های بین‌المللی، از جمله یونسکو، انجامید. من در هفته گذشته شاهد تلاش‌هایی برای یادآوری اهمیت ایجاد معاهدات بین‌المللی جهت حفاظت از دانشمندان در سراسر دنیا بودم، زیرا متاسفانه دانشمندان در هر نقطه‌ای از جهان هدف قرار می‌گیرد؛ و با کمال تاسف مشاهده می‌شود که استاندارد‌ها در این زمینه دوگانه و کاملا آشکار هستند؛ امروز اگر آمریکا یا اسرائیل موشک بسازد، طبیعی است، اما اگر سوری، عراقی یا ایرانی وارد عرصه علمی شود، محکوم می‌شود. این غیرقابل‌پذیرش است. دفاع از خود، حق هر کشوری است و این موضوع در حقوق بین‌الملل کاملا روشن است. اما آیا یک دانشمند به این دلیل هدف قرار می‌گیرد که شاید در ساخت بمب نقش داشته؟ همان‌طور که سلاح کشتار جمعی در عراق را یافتند، روزی هم در ایران بمب را خواهند یافت. تمام اینها، بازی و دروغی بیش نیست.

گزارشگر: در پایان درباره دانشگاه‌هایی که این دانشمندان در آن‌ها تدریس می‌کردند؛ آیا تحصیل متوقف شده؟ آیا جایگزینی وجود دارد؟ اگر ممکن است مختصری توضیح دهید.

دبیر کل کمیسیون ملی یونسکو: خوشبختانه اکنون در تعطیلات تابستانی هستیم، گرچه این اتفاق به تعطیلی زودهنگام دانشگاه‌ها منجر شد. دانشگاه اصلی مورد هدف، دانشگاه شهید بهشتی بوده است. از قضا دختر عموزاده من که دانشجویی درخشان در رشته فیزیک است، در آن جا تحصیل می‌کند. خانواده وی در اهواز و خودش در خوابگاه دانشگاه در تهران زندگی می‌کند. خانواده‌اش با من صحبت کردند و بسیار اظهار نگرانی کردند. به‌طور طبیعی، این مساله نگرانی زیادی در میان خانواده‌ها، حتی بیش از خود دانشجویان و اساتید، ایجاد کرده است. البته تاثیرات منفی در بین خود اساتید هم داشته، اما ان‌شاءالله زندگی ادامه خواهد یافت و روند علم نیز همین‌طور.

انتهای پیام/