رصد وضعیت واقعی دانشگاه‌ها و مراکز علمی، مقدمه سیاست‌گذاری مؤثر است

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از شورای عالی انقلاب فرهنگی، در جلسه‌ای با حضور مجازی حجت الاسلام عبدالحسین خسروپناه دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی از بخش تخصصی سامانه رصد و پایش علم و فناوری در مؤسسه آی اس سی شیراز رونمایی شد. این سامانه به عنوان یکی از زیرساخت‌های اصلی «اتاق وضعیت علم و فرهنگ کشور» قرار است نقش کلیدی در برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری‌های استراتژیک داشته باشد.

این اتاق که با هدف رصد دقیق و مستمر وضعیت علمی و فناوری کشور و ارائه اطلاعات تحلیلی برای سیاست‌گذاری‌های مبتنی بر داده راه‌اندازی شده است، به عنوان ابزاری کلیدی در اختیار شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار خواهد گرفت.

سامانه رصد و پایش علم و فناوری در قالب چهار بخش تخصصی طراحی شده است که هر یک تحت نظارت نهادهای متولی عملیاتی قرار دارد. این بخش‌ها شامل بخش فرهنگ (تحت نظارت وزارت ارشاد و مرکز آمار)، بخش آسیب‌های اجتماعی (تحت نظارت وزارت کشور و سازمان امور اجتماعی)، بخش علم و فناوری (تحت نظارت چند نهاد علمی و آموزشی شامل: مؤسسه استنادی ISC، مؤسسه آموزش عالی، معاونت علمی ریاست جمهوری و معاونت فناوری وزارت علوم) است.

حجت الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در این مراسم با حضور مجازی ضمن قدردانی از تلاش‌های مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در راه‌اندازی این اتاق، بر اهمیت آن در ترسیم نقشه راه توسعه علم و فناوری و حل چالش‌های اساسی کشور تاکید کرد.

خسروپناه با اشاره به گستردگی وظایف شورای عالی انقلاب فرهنگی در حوزه‌های علم، فناوری، فرهنگ و اجتماع، اظهار داشت: قلمرو فعالیت شورا از سوی مقام معظم رهبری، علم و فناوری و فرهنگ و اجتماع تعیین شده است و طی بیش از چهار دهه فعالیت، این شورا مسئولیت‌های گسترده‌ای از ساماندهی دانشگاه‌ها تا سیاست‌گذاری در حوزه‌های فرهنگ عمومی، علم و فناوری، آسیب‌های اجتماعی و محتوای فضای مجازی را بر عهده داشته است.

وی سند تحول شورای عالی انقلاب فرهنگی را نقشه راهی برای تحول در این شورا توصیف کرد و افزود: این سند پس از تصویب و تأیید مقام معظم رهبری، مبنای راه‌اندازی ستادهای چهارگانه علم و فناوری، فرهنگی اجتماعی، خانواده و زنان و تعلیم و تربیت قرار گرفت. همچنین به تازگی ستاد پنجمی با نام ستاد سلامت نیز به این مجموعه اضافه شده است که به مسائل مربوط به آموزش عالی علوم پزشکی می‌پردازد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با تاکید بر اینکه رصد و پایش وضعیت موجود، تحلیل وضع موجود و کشف چالش‌ها و مسائل، مقدمه ضروری برای حل مسائل کلان کشور در حوزه‌های علم، فناوری، فرهنگ و اجتماع است، تصریح کرد: پیش از این، شورای عالی انقلاب فرهنگی فاقد چنین اتاق وضعیتی بود و خوشبختانه طی دو سال اخیر، با راه‌اندازی مرکز رصد و ایجاد تعامل با بخش‌های مختلف کشور، این خلاء برطرف شده است.

خسروپناه با اشاره به شناسایی بیش از ۹۵ مجموعه رصدی در کشور، بر ضرورت استفاده از ظرفیت تمامی این مجموعه‌ها در حوزه‌های مختلف تاکید کرد و افزود: ما از ظرفیت‌های رصدی وزارت ارشاد، سازمان تبلیغات اسلامی و ستاد کل نیروهای مسلح و بسیاری از نهادهای دیگر در این راستا بهره‌مند هستیم.

وی هدف اصلی از راه‌اندازی اتاق رصد علم و فناوری را ایجاد دیدی جامع و دقیق از وضعیت علم و فناوری در کشور و تعیین جایگاه دانشگاه‌ها و مراکز علمی عنوان کرد و با اشاره به تجربه موفق شهید باقری در دوران دفاع مقدس، گفت: همان‌طور که شهید باقری با ایجاد مرکز رصد نظامی توانست تصویر دقیقی از منطقه جنگی به دست آورد و تحول ایجاد کند، شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز نیازمند چنین مرکز رصدی برای سیاست‌گذاری‌های علمی و فناورانه است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ضمن تاکید بر نقش تسهیل‌گری و پشتیبانی شورای عالی انقلاب فرهنگی از ظرفیت‌های موجود، از مؤسسه ISC و مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی به عنوان بازوهای توانمند وزارت علوم در این زمینه نام برد و از تلاش‌های آنها در راه‌اندازی این اتاق قدردانی کرد.

خسروپناه دقت و جامعیت اطلاعات اتاق رصد را امری حیاتی دانست و اظهار داشت: این اتاق باید به ما نشان دهد که در حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی، فناوری کوانتوم، مواد پیشرفته، نانوتکنولوژی و زیست‌فناوری در چه جایگاهی قرار داریم. همچنین باید با ارائه اطلاعات دقیق و تحلیلی، دولت را در سیاست‌گذاری‌های حوزه فناوری و رفع ناترازی‌های انرژی یاری رساند.

وی با اشاره به اهمیت روزافزون هوشمندسازی در حوزه‌های مختلف، بر ضرورت شناخت دقیق از سطح دانش و فناوری کشور در حوزه هوش مصنوعی تاکید کرد و افزود: پایش و رصد مستمر وضعیت دانشگاه‌ها، مراکز آموزش عالی و مؤسسات پژوهشی از اهمیت بالایی برخوردار است. این اطلاعات باید به گونه‌ای باشد که صرفاً جنبه تبلیغاتی نداشته باشد و بر اساس واقعیت‌ها استوار باشد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به اهمیت موضوع تراریخته‌ها در سند امنیت غذایی، بر لزوم بررسی دقیق مسائل مربوط به این حوزه و ارزیابی میزان پیشرفت کشور در ابعاد دانش مفهومی، دانش حکمرانی و دانش فناوری تاکید کرد.

خسروپناه پایش و رصد وضعیت سکوهای علم و فناوری مرتبط با پنجره واحد نظام ملی علوم، تحقیقات و فناوری، نظام ایده‌ها و نیازها، درگاه آشنایی با نخبگان و آینده‌سازان و سامانه رصد افتخارات محققان و دانشمندان را از دیگر وظایف این اتاق برشمرد و خواستار اثرگذاری آن در تمامی مراحل TRL (سطح آمادگی فناوری) شد.

وی با اشاره به اهمیت الگوی حکمرانی علم و فناوری، خواستار بررسی دقیق فرآیندهای این الگو در اتاق وضعیت برای شناسایی نقاط قوت و ضعف و رفع خلاءها شد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به تصویب سند فناوری کوانتومی در شورا، بر لزوم تمرکز بر حوزه‌های سنسورهای کوانتومی، کامپیوتر کوانتومی، ارتباطات کوانتومی و بیولوژیک کوانتومی تاکید و به پرهیز از موازی‌کاری در این حوزه‌ها توصیه کرد.

خسروپناه در پایان ابراز امیدواری کرد که اتاق رصد و پایش وضعیت علم و فناوری و نوآوری کشور بتواند با ارائه اطلاعات دقیق و تحلیل‌های کارشناسانه، به ابزاری کارآمد برای سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران در حوزه علم و فناوری تبدیل شود و در نهایت، به پیشرفت و توسعه کشور در این عرصه کمک کند.

راه‌اندازی اتاق وضعیت علم و فناوری برای سیاست‌گذاری مبتنی بر داده

در جلسه رونمایی از اتاق وضعیت حوزه علم و فناوری، دکتر مسعود فیاضی، رئیس مرکز رصد نظارت و ارزیابی شورای عالی انقلاب فرهنگی، با برجسته کردن نقش محوری این مرکز در پایش چهار حوزه مهم شامل علم و فناوری، فرهنگ، آسیب‌های اجتماعی و آموزش عالی، اظهار کرد: هدف از تشکیل این اتاق وضعیت، فراتر از جمع‌آوری آمارها و ترسیم جداول است.

فیاضی تأکید کرد: اتاق وضعیت تنها به ثبت اطلاعات خام و نمودارها نیست؛ بلکه هدف اصلی، ترسیم تصویر یکپارچه‌ای از تعاملات بین حوزه‌های مختلف، شناسایی مسائل و اولویت‌های کلان، کشف پیشران‌ها و همچنین تحلیل تأثیرات علّی-معلولی میان متغیرهاست.

وی افزود: با داشتن چنین ابزاری، می‌توانیم به تصمیم‌گیرندگان نشان دهیم که اتخاذ یک رویکرد خاص در حوزه‌ای خاص چه پیامدهایی دارد و آیا این پیامدها مثبت یا منفی خواهد بود. این امر به صورت مستقیم به برنامه‌ریزی دقیق‌تر و سیاست‌گذاری مبتنی بر داده کمک خواهد کرد.

دکتر فیاضی درباره نحوه عملکرد این اتاق وضعیت گفت: ما در مرکز رصد دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، به جای اینکه مستقیماً تمامی رصدها را انجام دهیم، با مجموعه‌های تخصصی در هر یک از حوزه‌ها همکاری می‌کنیم و اطلاعات تخصصی را تجمیع و یکپارچه می‌کنیم.

وی ادامه داد: برای مثال، رصد حوزه فرهنگ با مشارکت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مرکز آمار انجام می‌شود، موضوع آسیب‌های اجتماعی نیز تحت پوشش وزارت کشور و سازمان امور اجتماعی قرار دارد و در حوزه علم و فناوری نیز با همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، وزارت علوم و مؤسسه استنادی ISC انجام شد.

رئیس مرکز رصد نظارت و ارزیابی شورا، به رونمایی از اتاق وضعیت علم و فناوری اشاره کرد و گفت: اتاق وضعیت تخصصی حوزه علم و فناوری که در مجموعه ISC راه‌اندازی شده است، اکنون به طور رسمی آغاز به کار کرده و بخشی از زیرساخت‌های فنی و اطلاعاتی این سامانه فراهم شده است.

وی افزود: اطلاعات گسترده‌ای که از رتبه‌بندی دانشگاه‌ها، فعالیت‌های پژوهشی و تحولات علمی کشور جمع‌آوری شده، در این اتاق وضعیت تجمیع می‌شود و به عنوان یکی از ارکان اصلی اتاق وضعیت کلی کشور در دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار می‌گیرد.

فیاضی با برجسته کردن اهمیت تعامل بین حوزه‌ها گفت: رشد فناوری نه تنها در خود حوزه علم و فناوری تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند تحولاتی در فرهنگ و آسیب‌های اجتماعی نیز ایجاد کند. بنابراین، اتصال این اطلاعات و دیدن تأثیرات متقابل، کلید اصلی تصمیم‌گیری هوشمندانه است.