از ژاپن تا صربستان؛ تجربه‌هایی برای ایران خودرو

به گزارش اقتصاد آنلاین و به نقل از بورسینه، دیوان عدالت اداری با ابطال رای شورای رقابت، رسما حکم به قانونی بودن حق رای کروز در مجمع ایران خودرو داد. این حکم دیوان عدالت اداری مهر تاییدی بر مالکیت بخش خصوصی در ایران خودرو بود. اتفاقی که شاید این خودرو ساز را بتواند از زیان‌های هزار میلیاردی خود رهایی دهد و یا شاید همچنان در باتلاق زیان بیشتر فرو رود.

اما تجربه‌های جهانی از خصوصی سازی‌های صورت گرفته می‌تواند تا حد قابل قبولی، آینده و چشم انداز این صنعت را پیش‌بینی کند. در سراسر جهان، از بریتانیا تا آرژانتین و ژاپن، خصوصی‌سازی صنایع کلیدی در شرایط مختلف آزمایش شده که مسیر و نتایج آن‌ها می‌تواند به سیاست‌گذاران کمک کنند تا درک بهتری از آنچه در انتظار صنعت خودروسازی کشور است، پیدا کنند.

یکی از معروف‌ترین نمونه‌های خصوصی‌سازی در جهان، تجربه بریتیش تلکام در بریتانیا است. در اوایل دهه ۱۹۸۰، این کشور با رکود اقتصادی و تورم بالا دست‌وپنجه نرم می‌کرد و شرکت دولتی مخابرات با مشکلاتی مثل زمان انتظار طولانی برای نصب خطوط تلفن و فناوری قدیمی مواجه بود.

در سال ۱۹۸۴، تحت دولت مارگارت تاچر، بریتیش تلکام به بخش خصوصی واگذار و به یک شرکت سهامی عام تبدیل شد. نتیجه این اقدام، ورود رقابت به بازار، کاهش چشمگیر قیمت‌ها و بهبود سریع خدمات بود. این شرکت نه‌تنها از بار مالی دولت کاست، بلکه به یک بازیگر جهانی تبدیل شد.

اما مناطق روستایی در ابتدا از این پیشرفت‌ها کمتر بهره‌مند شدند. تجربه‌ای که نشان می‌دهد خصوصی‌سازی می‌تواند نوآوری و کارایی را تقویت کند، اما توزیع عادلانه مزایا نیازمند برنامه‌ریزی دقیق است.

در سوی دیگر جهان، آرژانتین تجربه متفاوتی با خصوصی‌سازی شرکت نفت دولتی خود، یاسیمینتوس پترولیفرس فیسکالس، داشت. این کشور در اواخر دهه ۱۹۸۰ درگیر بحران اقتصادی عمیقی بود و یاسیمینتوس به دلیل ناکارآمدی و نیاز به یارانه‌های سنگین، باری بر دوش دولت شده بود.

در سال ۱۹۹۳، این شرکت خصوصی شد و در نهایت در سال ۱۹۹۹ به رپسول اسپانیا فروخته شد. پس از این واگذاری، سرمایه‌گذاری‌های جدید تولید را افزایش داد و شرکت سودآور شد و بار مالی دولت کم شد.

همانطور که در تصویر نیز مشخص است، به محض ورود سرمایه گذار خارجی، یعنی رپسول اسپانیا، تولید نفت این کشور از سال ۱۹۹۹ با جهشی بی‌سابقه در تاریخ این کشور بدل شد؛ جهشی که سهم نفت از تولید ناخالص داخلی آرژانتین را به بیش از ۴ درصد رساند.

اما کاهش شدید نیروی کار اعتراضات اجتماعی را به دنبال داشت، همچنین انتقادهایی مطرح شد که سودها به جای سرمایه‌گذاری مجدد در کشور، به خارج منتقل شدند. اما این مورد نیز بعدها با ملی‌سازی مجدد یاسیمینتوس پترولیفرس فیسکالس در سال ۲۰۱۲ تقریبا دغدغه مردم را از بین برد؛ چرا که با انتقال دانش فنی و تجربه، آرژانتین توانست پس از ۱۳ سال، دانش مورد نظر را بومی کند.

ژاپن نیز با خصوصی‌سازی راه‌آهن ملی خود در سال ۱۹۸۷ تجربه‌ای موفق‌تر را رقم زد. در آن زمان، راه‌آهن ملی ژاپن با بدهی عظیم و خطوط زیان‌ده روستایی، دولت را تحت فشار هزینه‌های گزافی گذاشته بود.

پس از تقسیم این شرکت به گروه JR، کارایی و سودآوری به سرعت بهبود یافت و شبکه قطارهای سریع‌السیر شینکانسن گسترش پیدا کرد. این تحول نه‌تنها کیفیت خدمات را بالا برد، بلکه بار مالی دولت را کاهش داد.

به بیان دیگر، خصوصی‌سازی هوشمندانه توانست یک صنعت در حال فروپاشی را نجات دهد. تجربه‎‌ای که به مراتب با صنعت خودروسازی ایران نزدیک‌تر است؛ چرا که هر دو آن‌ها به صنعت لجستیک و حمل و نقل مربوط می‌شوند و هم زیان انباشته خلق شده توسط هر دو آن‌ها شمشیری برنده بر جیب دولت به شمار می‌آیند.

در نهایت، تجربه صربستان با شرکت برق دولتی خود، الکتروپریوریدا صربستان، نشان‌دهنده چالش‌های خصوصی‌سازی در یک اقتصاد شکننده است.

در دهه ۲۰۰۰، تلاش‌هایی برای خصوصی‌سازی انجام شد، اما مقاومت سیاسی آن را ناتمام گذاشت. با این حال، بازسازی و سرمایه‌گذاری جزئی، ظرفیت را بهبود داد، هرچند یارانه‌ها ادامه یافت و بساری از مناطق و مردم کماکان با مشکل انتقال برق رو به رو بودند.

این مورد یادآور می‌شود که خصوصی‌سازی در شرایط ناپایدار نیازمند زیرساخت‌های قوی و اجماع سیاسی است و برداشت‌ قدم‌های کوچک در این مسیر، نتایج کوچکی نیز خلق می‌کند. نتایجی که با پر رنگ‌تر شدن توزیع ناعادلانه خدمات، حتی می‌تواند نتیجه معکوسی نیز داشته باشد.

این تجربیات جهانی نشان می‌دهند که خصوصی‌سازی می‌تواند کارایی و سودآوری را افزایش دهد، گزاره‌ای که حتی حمید کشاورز، مالک کروز به آن معتقد است. به طوری که در جلسه وی با مدیران ایران خودرو، بارها بر موفقیت قطعی و حتمی این شرکت، حتی در بازه زمانی کوتاه، تاکید کرد.

اما اکنون که صنعت خودروسازی ایران به بخش خصوصی سپرده شده، این درس‌ها می‌توانند راهنمایی برای جلوگیری از تکرار اشتباهات گذشته و بهره‌برداری از فرصت‌های جدید باشند.