آیا نصرت خدا تنها به شکل معجزه‌ و ماورایی محقق می‌شود؟

به گزارش خبرنگار مهر، سید محمدهادی میر دهقان پژوهشگر اندیشکده قرآن در یادداشتی به تبیین چگونگی نصرت الهی به مؤمنان پرداخت و نوشت:

از بررسی داستان پیامبران در قرآن این‌گونه در می‌یابیم که یاری الهی در بستر اتفاقات معجزه‌گون و خارق العاده به مؤمنان می‌رسد؛ مانند عذاب قوم نوح (ع)، شکافته شدن دریا برای موسی (ع) و جریان اصحاب فیل. اما در مقابل، بررسی آیات نشان می‌دهد ظاهراً #نصرت_خدا برای پیامبر اسلام (ص) و امت ایشان، در بستر خرق عادت نیست. در واقع قواعد پیروزی و شکست برای آنها در درجه اول همین قواعد طراحی‌شده در عالم طبیعت است و برای مؤمنان و کافران یکسان عمل می‌کند؛ گرچه همین قواعد طوری طراحی شده که نهایتاً منجر به یاری مؤمنان می‌شود.

حال سوال اینجاست که اگر این‌گونه باشد، پس یاری خدا برای امت پیامبر (ص) چگونه است؟ برای پاسخ، بیایید چند نمونه از یاری‌های خدا را با هم مرور کنیم:

قدْ کَانَ لَکُمْ آیَةٌ فِی فِئَتَیْنِ الْتَقَتَا فِئَةٌ تُقَاتِلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَأُخْرَیٰ کَافِرَةٌ یَرَوْنَهُمْ مِثْلَیْهِمْ رَأْیَ الْعَیْنِ وَاللَّهُ یُؤَیِّدُ بِنَصْرِهِ مَنْ یَشَاءُ (آل‌عمران، ۱۳)
در این آیه با اشاره به جنگ بدر، می‌فرماید خداوند تعداد مسلمانان را در چشم دشمن دوبرابر کرد تا کمبود نفرات دیده نشود و دشمن روحیه نگیرد. قرآن این امر را مصداقی از نصرت خدا برمی‌شمارد. مشابه این نصرت را در انفال، ۴۳ نیز می‌بینیم.

فأَتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ حَیْثُ لَمْ یَحْتَسِبُوا وَقَذَفَ فِی قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ یُخْرِبُونَ بُیُوتَهُمْ بِأَیْدِیهِمْ وَأَیْدِی الْمُؤْمِنِینَ (حشر، ۲)
در مواجهه مسلمانان با قبیله‌ای از یهودیان، نصرت خدا شامل حال آنان شد و قلعه آنان بدون جنگ به تصرف مسلمانان درآمد. خدا عامل این نصرت را القای رعب در دل یهود عنوان می‌کند؛ مشابه: احزاب، ۲۶.

إذْ یُغَشِّیکُمُ النُّعَاسَ أَمَنَةً مِّنْهُ وَ یُنَزِّلُ عَلَیْکُم مِّنَ السَّمَاءِ مَاءً لِّیُطَهِّرَکُم بِهِ وَ یُذْهِبَ عَنکُمْ رِجْزَ الشَّیْطَانِ وَ لِیَرْبِطَ عَلَیٰ قُلُوبِکُمْ وَ یُثَبِّتَ بِهِ الْأَقْدَامَ، إِذْ یُوحِی رَبُّکَ إِلَی الْمَلَائِکَةِ أَنِّی مَعَکُمْ فَثَبِّتُوا الَّذِینَ آمَنُوا سَأُلْقِی فِی قُلُوبِ الَّذِینَ کَفَرُوا الرُّعْبَ فَاضْرِبُوا فَوْقَ الْأَعْنَاقِ وَاضْرِبُوا مِنْهُمْ کُلَّ بَنَانٍ (انفال، ۱۱-۱۲)

آیه اول نشان می‌دهد در میانه سختی‌های جنگ بدر، خداوند خواب سبکی را بر مؤمنان مستولی کرده و پس از آن بارانی نازل می‌کند که حاصل این دو، تطهیر، محکم شدن قلوب و ثبات قدم مؤمنان است. چنانکه مشخص است این موارد، اقداماتی خارج از قواعد طبیعت نیست. در ادامه نیز می‌فرماید ملائکه را برای تثبیت مؤمنان فرستادیم و در دل دشمنان رعب انداختیم، حال که چنین است: مؤمنان! آنها را پا درآورید! البته ناگفته نماند بین مفسران در اینکه مخاطب دستور اضْرِبُوا، فرشتگان هستند یا مؤمنان، اختلاف نظر وجود دارد. علامه طباطبایی نظر دوم را دارند. مؤید این نظر تعابیر خود آیه، آیه ۱۰ همین سوره و آیات مشابه دیگر (مانند آل‌عمران، ۱۲۶؛ فصلت، ۳۰) است. از این قرائن می‌توان دریافت که ملائکه در افعال مستقیم انسان‌ها در جنگ دخالتی ندارند و نقش فرشتگان تنها تثبیت مؤمنان است. البته تفصیل این بحث مجال جدایی می‌طلبد.

أولَٰئِکَ کَتَبَ فِی قُلُوبِهِمُ الْإِیمَانَ وَأَیَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ […] أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ‎ (مجادله، ۲۲)‏
در این آیه نیز پشتیبانی خدا از حزب الله را به واسطه روح و روحیه‌ای از جانب خود می‌داند و پایه آن را ایمان قلبی خود آنها می‌داند.

لقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ آمِنِینَ (فتح، ۲۷)
گاه نصرت خدا به شکل رؤیا و یا اخبار غیبی و یا به طور کلی ارائه تحلیل‌ها و اخبار وحیانی است. این دایره گسترده‌ای از نصرت‌ها را شامل می‌شود و نمونه‌ای از آن رؤیای پیامبر در ماجرای حدیبیه است که باعث شجاعت مؤمنان در رفتن به سوی مکه شد.

همان‌گونه که در بررسی فوق دیدیم، در جریان جنگ‌های پیامبر (ص)، تعبیری که نشان‌دهنده دخالت مستقیم نیروهای ماورایی در مبارزه باشد، نداریم و یاری‌های خداوند عمدتاً از جنس اطمینان بخشی قلبی، ایجادش ثبات قدم و تغییر تحلیل و ادراک برای مؤمنان و ایجاد رعب و ترس برای دشمنان و در یک کلام، نصرت‌ها از نوع قلبی-ادراکی است و نه عملیاتی. این نکته اولاً به معنای آن نیست که نصرت خدا حاشیه‌ای تلقی شود؛ از قضا موضع نصرت خدا بسیار کلیدی و راهبردی است و ثانیاً با این مطلب منافاتی ندارد که در برخی موارد جزئی و شخصی، نصرت‌های ماورایی رخ بدهد. منظور آن است که جریان کلی نصرت الهی بعد از نزول قرآن، ظاهراً شکل فیزیکی-عملیاتی ندارد.