اختلافات فنی مانع توافق ایران و آمریکا می‌شود؟

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از ایرنا از شبکه خبری سی. ان. ان، ایالات متحده و ایران سومین دور مذاکرات هسته‌ای خود را آغاز کرده‌اند و به گفته کارشناسان، این مذاکرات در تعطیلات آخر هفته وارد مرحله دشوارتر و فنی‌تری شده است؛ مرحله‌ای که در آن واشنگتن به صراحت شرایط خود را مطرح کرده است. مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، روز چهارشنبه اعلام کرد که ایالات متحده معتقد نیست ایران باید به‌طور مستقل اقدام به غنی‌سازی مواد هسته‌ای کند؛ بلکه باید سوخت هسته‌ای مورد نیاز برای برنامه غیرنظامی خود را از منابع خارجی وارد کند. در مقابل، ایران بار‌ها بر این موضع پافشاری کرده است که حق غنی‌سازی اورانیوم بر اساس معاهده‌های بین‌المللی، غیرقابل مذاکره و جزء اصول حیاتی سیاست هسته‌ای این کشور است.

با وجود تهدید‌های رئیس‌جمهور دونالد ترامپ مبنی بر انجام حملات نظامی مشترک آمریکا و اسرائیل علیه تأسیسات هسته‌ای ایران در صورت عدم پذیرش توافق، هر دو طرف، مذاکرات پیشین را مثبت ارزیابی کرده‌اند. با این حال، مذاکرات روز شنبه به مرحله دشوارتر وارد شده است؛ چرا که گفت‌و‌گو‌ها بر سر جزئیات فنی برنامه هسته‌ای ایران می‌باشد؛ حوزه‌ای که تهران و واشنگتن همچنان بر سر آن اختلافات عمیقی دارند.

چرا مواضع ایالات متحده درباره برنامه هسته‌ای ایران همچنان متناقض است؟

هنوز مشخص نیست که آیا ایالات متحده خواستار برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران شامل بخش انرژی غیرنظامی آن است یا اینکه در صورتی که ایران غنی‌سازی اورانیوم داخلی را متوقف کند، ادامه برنامه انرژی هسته‌ای غیرنظامی را بپذیرد. در همین ماه، استیو ویتکاف، نماینده ویژه ترامپ در مذاکرات با ایران، اعلام کرد که ایران نیازی به غنی‌سازی اورانیوم فراتر از حد نیاز یک برنامه انرژی هسته‌ای غیرنظامی ندارد.

با این حال، او از درخواست برای توقف کامل غنی‌سازی یا برچیدن کلی برنامه هسته‌ای ایران خودداری کرد. اما تنها یک روز بعد، ویتکاف در بیانیه‌ای که در شبکه اجتماعی ایکس منتشر کرد، موضع خود را تغییر داد و تصریح کرد که هر توافق نهایی با ایران باید شامل «توقف و حذف برنامه غنی‌سازی و تسلیحات هسته‌ای» این کشور باشد. همزمان، پیت هگسث، وزیر دفاع ایالات متحده، نیز به‌طور علنی خواستار برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران شد.

در ادامه، مارکو روبیو، وزیر امور خارجه ایالات متحده، روز چهارشنبه در مصاحبه‌ای با نشریه فری پرس اظهار داشت که ایران می‌تواند یک برنامه هسته‌ای غیرنظامی داشته باشد، اما باید سوخت هسته‌ای مورد نیاز خود را از منابع خارجی وارد کند و اجازه نخواهد داشت این سوخت را به‌طور داخلی تولید کند. روبیو در این گفت‌و‌گو تصریح کرد: «اگر بخواهند، مسیری برای دستیابی به یک برنامه هسته‌ای غیرنظامی و صلح‌آمیز وجود دارد. اما اگر بر غنی‌سازی (اورانیوم) اصرار کنند، ایران در واقع تنها کشوری در جهان خواهد بود که فاقد برنامه تسلیحات هسته‌ای است، اما همچنان به غنی‌سازی ادامه می‌دهد. به نظر من، این مسئله می‌تواند مشکل‌ساز باشد.»

آیا ایران می‌تواند غنی‌سازی اورانیوم را بدون محدودیت ادامه دهد؟

اگرچه بیشتر کشور‌هایی که به‌طور داخلی به غنی‌سازی اورانیوم می‌پردازند، دارای برنامه تسلیحات هسته‌ای نیز هستند، اما کشور‌هایی نیز وجود دارند که چنین نیستند. به گفته انجمن جهانی هسته‌ای، برزیل بخشی از اورانیوم مورد نیاز برای برنامه انرژی خود را در داخل کشور غنی‌سازی می‌کند. از سوی دیگر، کنسرسیوم بریتانیایی-آلمانی-هلندی اورنکو (Urenco) تأسیسات غنی‌سازی را در آلمان و هلند مدیریت می‌کند؛ کشور‌هایی که هیچ‌کدام سلاح هسته‌ای ندارند. این کشور‌ها همچون ایران، عضو معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای سازمان ملل متحد (NPT) هستند؛ معاهده‌ای که هدف آن جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای و تضمین استفاده صلح‌آمیز از فناوری هسته‌ای است.

هفته گذشته، کریس رایت، وزیر انرژی ایالات متحده، در گفت‌و‌گو با نیویورک تایمز اعلام کرد که ریاض و واشنگتن در مسیر دستیابی به توافقی قرار دارند که ممکن است به عربستان اجازه غنی‌سازی اورانیوم را بدهد. او در این باره گفت: «مسئله اصلی، کنترل فناوری حساس است. آیا راهکار‌هایی وجود دارد که شامل انجام غنی‌سازی در داخل عربستان سعودی باشد؟ بله.»

ایران بر حق خود برای غنی‌سازی اورانیوم پافشاری کرده و دولت ترامپ را به ارسال پیام‌های متناقض متهم کرده است. به گزارش شبکه دولتی پرس‌تی‌وی، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و نماینده این کشور در مذاکرات هسته‌ای، در واکنش به این تحولات اعلام کرد: «برنامه غنی‌سازی ایران موضوعی واقعی و جدی است. ما آماده‌ایم برای رفع نگرانی‌های احتمالی اعتمادسازی کنیم، اما موضوع غنی‌سازی قابل مذاکره نیست.»

تهران در مذاکرات هسته‌ای، «خطوط قرمز» خود را به وضوح مشخص کرده است که شامل «زبان تهدیدآمیز» دولت ترامپ و «مطالبات بیش از حد» درباره برنامه هسته‌ای ایران می‌شود. رسانه‌های ایرانی همچنین گزارش داده‌اند که ایالات متحده باید از طرح موضوعات مرتبط با صنایع دفاعی ایران که به احتمال زیاد اشاره به برنامه موشک‌های بالستیک ایران دارد خودداری کند؛ برنامه‌ای که متحدان آمریکا در خاورمیانه آن را تهدیدی برای امنیت منطقه می‌دانند. در همین حال، عالی‌ترین سطوح رهبری ایران با احتیاط و دقت فراوان وارد مذاکرات شده‌اند.

جمهوری اسلامی همچنین تلاش کرده است تا توافق احتمالی هسته‌ای را به‌عنوان فرصتی سودآور برای ایالات متحده معرفی کند. این هفته، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، از احتمال مشارکت شرکت‌های آمریکایی در برنامه انرژی هسته‌ای ایران سخن گفت و وعده داد که «ده‌ها میلیارد دلار قرارداد بالقوه» در این زمینه وجود دارد. همزمان با مذاکرات سطح بالای عراقچی و ویتکاف در روز شنبه، تیم‌های فنی دو طرف کار خود را بر روی جزئیات یک توافق احتمالی آغاز خواهند کرد.

تریتا پارسی، معاون اجرایی مؤسسه کوئینسی در واشنگتن دی‌سی، اظهار داشت که گفت‌و‌گو‌های فنی بین ایران و آمریکا «چالش‌برانگیز» خواهند بود، چرا که قرار است به مسائلی پرداخته شود که در توافق سال ۲۰۱۵ مورد مذاکره قرار نگرفته بود. او تاکید کرد: «این کار نیازمند تخصص فنی است تا اطمینان حاصل شود ایده‌های مختلف به‌طور عملی قابل اجرا هستند.» علاوه بر موضوع غنی‌سازی، تریتا پارسی هشدار داد که اگر مسائلی همچون «قرص‌های سمی» وارد مذاکرات شود مانند درخواست برای برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران ممکن است روند مذاکرات پیچیده‌تر و دشوارتر شود.

نتانیاهو و ترامپ؛ استراتژی مشترک در مواجهه با ایران یا درگیری‌های پشت پرده؟

دونالد ترامپ هنگام خروج از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۸، به شدت به محدودیت زمانی ده‌ساله آن حمله کرد و استدلال نمود که حتی در صورت پایبندی کامل ایران به تعهداتش، این کشور می‌تواند پس از انقضای توافق، ظرف مدت کوتاهی به آستانه توانمندی ساخت سلاح هسته‌ای برسد. تریتا پارسی نیز با اشاره به این چالش، خاطرنشان کرد که شاید فرصت‌هایی برای تمدید جدول زمانی محدودیت‌ها وجود داشته باشد، اما هشدار داد: «هر تلاشی برای تحمیل محدودیت‌های دائمی و بدون تاریخ انقضا، به احتمال زیاد شکست خواهد خورد و شاید این شکست از پیش طراحی شده باشد.»

اسرائیل یکی از سرسخت‌ترین حامیان این ایده بوده است که ایران باید برنامه هسته‌ای خود را به‌طور کامل برچیند تا هرگز نتواند به سلاح هسته‌ای دست یابد. منابع آگاه پیش‌تر به سی‌ان‌ان گفته بودند که خبر آغاز مذاکرات هسته‌ای میان ایالات متحده و ایران «قطعاً خوشایند اسرائیل نبوده» و هنوز مشخص نیست که آیا بنیامین نتانیاهو از این مذاکرات پیشاپیش مطلع شده یا مشورتی با او در این خصوص صورت گرفته است یا خیر. تنها توافقی که نتانیاهو آن را قابل قبول می‌داند، توافقی به سبک «مدل لیبی» است.

روزنامه نیویورک تایمز هفته گذشته گزارش داد که دونالد ترامپ از اسرائیل خواسته است که به‌طور موقت از حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران خودداری کند تا روند مذاکرات با تهران ادامه یابد. دفتر نخست‌وزیری اسرائیل صحت این گزارش را رد نکرد و تنها اعلام کرد که اقدامات اسرائیل تاکنون باعث به تأخیر افتادن برنامه هسته‌ای ایران شده است. ترامپ در واکنش به این گزارش اظهار داشت: «من نمی‌گویم که (اسرائیل را) منصرف کرده‌ام»، اما تاکید کرد: «من عجله‌ای برای این کار ندارم، چون فکر می‌کنم ایران این شانس را دارد که کشوری بزرگ شود و بدون مرگ و ویرانی زندگی کند.»