دیپلماسی اجبار یا پلن بی؟/ رمزگشایی از اقدامات اخیر ترامپ در قبال مذاکرات اتمی

اقتصاد آنلاین، محمد بیات: با گذشت سه دور از مذاکرات سیاسی- فنی غیرمستقیم میان ایران- آمریکا؛ پیش از استقرار طرفین مذاکره در ایستگاه چهارم باراک راوید و میانجی‌گران عمانی از تعویق گفت‌و‌گو‌های میان تهران- واشنگتن تا مدت نامعلوم خبر دادند. از همان ساعات ابتدایی این خبر گمانه‌زنی‌ها در خصوص علت این تعویق و صحت آن فضای رسانه‌ای و شبکه‌های اجتماعی را اشباع کرد. در ابتدا علت اصلی این تعویق مقاومت طرف ایرانی برای عقب‌نشینی از خطوط قرمز حیاتی مانند کنار گذاشتن حق غنی‌سازی ۳.۶۷ درصد یا مذاکره بر سر پرونده موشکی اعلام شد. در ادامه این خط تحلیلی گروه دیگر بازنشر توئیت تهدیدآمیز هگزث علیه ایران توسط ویتکاف را (با استناد به خبر خبرگزاری وزارت خارجه) علت تعویق مذاکرات دانستند. گروهی دیگر، اما تعویق مذاکرات را اقدام تهاجمی از سوی واشنگتن برای کنار گذاشتن خواسته‌‎هایی همچون دریافت تضمین حقوقی از آمریکا یا رفع کامل تحریم‌ها دانستند. سیدعباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران، اما با انتشار بیانیه‌ای سعی کرد تا ضمن کنترل ابهام پیش آمده، این تعویق را نتیجه مشکلات لجستیکی و فراهم نشدن شرایط مذاکره نشان دهد. در این روایت این احتمال وجود دارد که دو طرف با تعویق مذاکرات سیاسی- علنی، نوعی وقت‌کشی به نفع تیم‌های فنی برای رسیدن به نقطه تفاهم در موارد اختلافی انجام داده باشند. در حاشیه و متن مذاکرات، اما رخداد‌هایی زیادی در حال وقوع بود!

پیام تهدید آمیز ترامپ علیه فروش نفت و پتروشیمی ایران بعد از اعلام تحریم‌های جدید علیه ۷ نهاد و ۲ کشتی مرتبط با صنعت نفت ایران از سوی مارکو روبیو دیگر سیگنال معنادار همزمان با تعویق دور چهارم مذاکرات است. ترامپ تهدید کرده است که اگر کشوری از ایران نفت بخرد دیگر حق تجارت با آمریکا را نخواهد داشت! ظاهرا تمرکز اصلی این تحریم‌های ثانویه هدف قرار گرفتن فروش نفت ایران به چین و به صفر رساندن آن در کوتاه مدت است. این موضوع به مثابه ابزار فشار در مذاکرات هسته‌ای عمل خواهد کرد و تیم مذاکره کننده کشور را برای عبور از برخی خطوط قرمز اتمی یا موشکی تحت فشار شدید قرار خواهد داد. کمی بعد روز یکشنبه چهارم مه ۲۰۲۵ پس از حمله موشکی انصارالله به فرودگاه بن گورین، مقاومت یمن با انتشار بیانیه‌ای رسما اعلام کرد که در پاسخ به از سرگیری جنگ در غزه و حمله آمریکا به یمن، از ۲۷ اردیبهشت ماه نفت‌کش‌های مرتبط با آمریکا اجازه عبور از دریای سرخ را نخواهند داشت. این موضوع بر روی بازار‌های جهانی نفت نیز تأثیرگذار بوده و سبب شد تا قیمت این سوخت فسیلی شیب صعودی پیدا کند.

سلسله سینگال‌های مورد اشاره با آنکه نشان دهنده تشدید تنش میان تهران- واشنگتن و تلاش دو طرف برای غلبه بر دیگری در پای میز مذاکره است، اما انتشار برخی اخبار نیز نشان دهنده وجود اراده در کاخ سفید برای رسیدن به نقطه توافق با تهران است. رفتن والتز و کاهش نفوذ هواداران گزینه اقدام نظامی علیه ایران در وهله اول می‌تواند خبر خوبی باشد، اما رویکرد تهاجمی ترامپ علیه تهران سبب ارسال سیگنال‌های متناقض می‌شود. به دنبال این تصمیم مارکو روبیو وزیر خارجه آمریکا به صورت موقت سرپرستی این مقام را برعهده گرفت. امیلی شریدر خبرنگار اسرائیلی با ابراز نگرانی نسبت به اتخاذ این تصمیم اعلام کرد که ویتکاف، به عنوان شخصیتی نزدیک به قطر، شانس اصلی برعهده گرفتن این سمت است. برخی کارشناسان معتقدند اختلافات میان والتز با ویتکاف- ونس در خصوص دستور کار و خطوط قرمز مذاکرات اتمی با ایران علت اصلی این تغییرات بوده است. این رخداد می‌تواند به عنوان اقدامی حیاتی برای افزایش هماهنگی مواضع میان مقامات حاضر در تیم امنیت ملی و سیاست خارجی ترامپ در نظر گرفته شود.

با انتقال والتز به سمت نمایندگی آمریکا در سازمان ملل، مارکو روبیو وزیر خارجه آمریکا به صورت موقت سرپرستی سمت مشاور امنیت ملی آمریکا را برعهده خواهد گرفت. وی معتقد است ایران برای داشتن برنامه صلح آمیز هسته‌ای باید به جای غنی‌سازی در خاک خود، اقدام به واردات اورانیوم کند. وجود چنین نگاهی بر خلاف دیدگاه ویتکاف در خصوص به رسمیت شناخته شدن حق ایران برای انجام غنی سازی ۳.۶۷ درصد است. در صورت صحت گزارش پولتیکو و انتخاب ویتکاف به عنوان مشاور امنیت ملی جدید ترامپ، احتمال تسهیل روند مذاکرات اتمی و رسیدن به نقطه توافق افزایش خواهد یافت، اما اگر تندرو‌ها و شاهین دولت ترامپ به صورت همزمان (اما موقت) در سمت وزیر خارجه و مشاور امنیت ملی آمریکا مشغول به فعالیت باشد آنگاه کشور باید آماده عملیاتی شدن «پلن بی» در میانه مذاکرات باشد. در این میان اسرائیل سعی دارد با استفاده از قدرت لابی خود در برابر لابی روسی- قطری جلوی انتصاب ویتکاف در سمت یاد شده را بگیرد.

مجموعه اخبار فوق هنگامی که در یک «تصویر بزرگ‌تر» از سوی کارشناسان حوزه روابط بین‌الملل نگریسته می‌شود نشان دهنده اتخاذ سیاست «دیپلماسی اجبار» از سوی دولت ترامپ است. رئیس جمهور آمریکا برای آنکه بتواند به توافقی جدید با تهران دست پیدا کند که در آن محدودیت‌های سخت‌گیرانه‌تری نسبت به دوران توافق اوباما وجود داشته باشد، سیاست تشدید فشار «اقتصادی- امنیتی» را علیه تهران اتخاذ کرده است. به بیان دیگر وضع تحریم‌های جدید یا تکرار نخ‌نمای تهدیدات نظامی از سوی آمریکا بیش از آنکه دارای اصالت ذاتی باشد، ابزار فشاری در دست مذاکره کنندگان آمریکایی است تا زمینه تحقق خطوط قرمز ترامپ را در هرگونه توافق احتمالی با تهران فراهم آورد.

بی‌شک برای ایجاد موازنه در برابر چنین سیاستی تهران نیز چاره‌ای جز استفاده از کارت‌های بازی باقی مانده و تشدید فشار بر واشنگتن نخواهد داشت. در حالی که آمریکا امیدوار است بتواند با استفاده از اسرائیل سلسله اقداماتی را علیه ایران صورت دهد، رخداد‌های مشکوکی در اتوبان اصلی تل‌آویو یا فرودگاه بن گورین اتفاق می‌افتد! هنگامی که ترامپ با صدور پیامی قصد به صفر رساندن فروش نفت ایران را دارد، انصارالله علیه نفت‌کش‌های آمریکایی اعلام ضرب الاجل می‌کند. تشدید «جنگ سایه‌ها» میان ایران و آمریکا همزمان با مذاکرات غیرمستقیم بار دیگر تایید کننده این گزاره است که مذاکرات دیپلماتیک بدون تکیه بر دستآورد‌های میدانی تنها رفتن به مسلخ برای پذیرفتن خواسته‌ها و شروط طرف مقابل است.