سیاست خارجی واقع‌گرایانه ازبکستان/ تعامل اقتصادی با کابل زیر سایه ناامنی

به گزارش اقتصاد آنلاین، پس از به قدرت رسیدن طالبان، بسیاری از کشور‌های جهان با احتیاط به تعامل با حکومت جدید افغانستان نگاه کردند. اما ازبکستان به‌عنوان یکی از کشور‌های هم‌مرز با شمال افغانستان، رویکرد متفاوتی در پیش گرفت. تاشکند که در سال‌های اخیر دکترین سیاست خارجی خود را از انزواگرایی دوران اسلام کریم‌اف به عمل‌گرایی و توسعه‌محور بودن تغییر داده، در برابر تحولات افغانستان نیز مسیر متفاوتی را برگزیده است.

سیاست خارجی نوین ازبکستان بر اصل «ثبات از طریق اتصال» استوار است؛ مفهومی که به معنای ارتقای امنیت داخلی و منطقه‌ای از مسیر توسعه اقتصادی، پروژه‌های زیرساختی و کاهش انزوای افغانستان از شبکه‌های حمل‌ونقل منطقه‌ای تعبیر می‌شود. در چارچوب همین سیاست، تاشکند در سال‌های اخیر نه‌تنها روابط خود را با طالبان قطع نکرده، بلکه گفت‌و‌گو‌های فنی و اقتصادی منظمی را با مقامات این گروه آغاز کرده است.

ازبکستان تلاش کرده است بدون به رسمیت شناختن رسمی طالبان، روابط عملیاتی خود با افغانستان را حفظ کند. این رویکرد «دیپلماسی بی‌سروصدا» به ازبکستان اجازه می‌دهد همزمان در پروژه‌های مشترک حضور یابد و از انتقاد‌های بین‌المللی دور بماند.

پروژه‌های اتصال منطقه‌ای؛ پل‌های اقتصادی در دل ناامنی

ازبکستان تمرکز زیادی بر پروژه‌های زیرساختی گذاشته که افغانستان را به پل ارتباطی میان آسیای مرکزی و جنوبی بدل می‌کند. یکی از کلیدی‌ترین این طرح‌ها، پروژه خط آهن ترانس‌-افغان است. این مسیر از ترمذ در ازبکستان آغاز شده و از طریق مزارشریف و کابل به بندر پیشاور در پاکستان می‌رسد. اجرای این پروژه نه‌تنها مسیر صادرات از آسیای مرکزی به آب‌های گرم اقیانوس هند را کوتاه‌تر می‌کند، بلکه ظرفیت‌های ژئوپلیتیکی افغانستان را نیز احیا می‌کند.

پروژه ترانس‌-افغان با همکاری ازبکستان، افغانستان و پاکستان تعریف شده و طبق برآوردها، طول آن به حدود ۶۴۰ کیلومتر می‌رسد. وزارت راه‌آهن طالبان در سال قبل اعلام کرد که عملیات اجرایی این مسیر آغاز شده است. این پروژه می‌تواند سالانه بیش از ۲۰ میلیون تن کالا جابه‌جا کند و زمان ترانزیت را به کمتر از سه روز کاهش دهد.

در کنار این پروژه، ازبکستان منطقه آزاد اقتصادی جدیدی به نام «ترمذ اینترنشنال تراست هاب» تأسیس کرده که به دروازه‌ای برای صادرات کالا و انرژی به افغانستان و آسیای جنوبی بدل شده است. این مرکز مجهز به زیرساخت‌های گمرکی و انبار‌های مدرن است و به تاجرانی از افغانستان، قزاقستان و قرقیزستان امکان می‌دهد به بازار‌های پاکستان و هند دست یابند.

ازبکستان همچنین یکی از اصلی‌ترین صادرکنندگان انرژی به افغانستان است. پروژه خط انتقال برق سورخان–پل‌خمری با هدف تأمین برق برای کابل و دیگر شهر‌های شمال افغانستان راه‌اندازی شده و ظرفیت انتقال ۱۰۰۰ مگاوات برق را دارد. این پروژه نه‌تنها درآمد ارزی برای ازبکستان به ارمغان می‌آورد، بلکه نقش این کشور را به‌عنوان قدرتی انرژی‌محور در آسیای مرکزی تثبیت می‌کند.

تعامل با طالبان؛ ملاحظات امنیتی و دیپلماسی موزون

در کنار فرصت‌های اقتصادی، تعامل با افغانستان تحت کنترل طالبان برای ازبکستان با چالش‌هایی نیز همراه است. مهم‌ترین آنها، عدم مشروعیت بین‌المللی حکومت طالبان و نگرانی‌های امنیتی ناشی از فعالیت گروه‌های افراطی مانند داعش است.

ازبکستان در سال‌های گذشته قربانی برخی حملات تروریستی شده و در مواردی نیز حملاتی از خاک افغانستان به مرز‌های آن گزارش شده است. داعش که در شرق افغانستان فعال است، تهدیدی جدی برای امنیت مرزی و سیاست داخلی کشور‌های آسیای مرکزی محسوب می‌شود. در نتیجه، ازبکستان ضمن همکاری اقتصادی با طالبان، در حوزه امنیتی هوشیارانه عمل می‌کند و تعاملات خود را به سطحی محدود و فنی نگاه می‌دارد.

از سوی دیگر، تاشکند تلاش کرده است با برگزاری نشست‌های منطقه‌ای، مانند کنفرانس بین‌المللی «افغانستان: امنیت و توسعه اقتصادی» در سمرقند، زمینه‌ای برای گفت‌و‌گو‌های چندجانبه درباره آینده افغانستان فراهم کند. هدف از این نشست‌ها، ارتقای گفت‌و‌گو میان کشور‌های منطقه و کاهش وابستگی تصمیمات به کنش‌گری قدرت‌های فرامنطقه‌ای است.

در عین حال، ازبکستان در تلاش است نقش میانجی میان طالبان و جامعه جهانی را ایفا کند؛ نه از سر ایدئولوژی، بلکه به‌منظور تثبیت محیط پیرامونی خود و جلوگیری از انتقال بی‌ثباتی به مرز‌های جنوبی‌اش.

مدل ازبکستان؛ الگویی نوین در دیپلماسی آسیای مرکزی؟

سیاست تعامل عمل‌گرایانه ازبکستان با طالبان، اگرچه با ریسک‌هایی همراه است، اما نشان‌دهنده تغییر مهمی در الگو‌های دیپلماسی منطقه‌ای است. تاشکند نه با هدف مشروعیت‌بخشی به طالبان، بلکه با نگاهی واقع‌گرایانه به نیاز‌های اقتصادی و ژئوپلیتیکی خود، راهی متفاوت را در پیش گرفته است.

در شرایطی که بسیاری از کشور‌ها در برابر مسئله طالبان دچار بن‌بست سیاسی شده‌اند، ازبکستان با تمرکز بر پروژه‌های زیرساختی، صادرات انرژی و ایجاد گذرگاه‌های تجاری، تلاش می‌کند محیط پیرامونی خود را به منطقه‌ای باثبات‌تر و پیوسته‌تر بدل کند. این راهبرد ممکن است به الگویی برای دیگر کشور‌های آسیای مرکزی تبدیل شود که میان نگرانی‌های امنیتی و فرصت‌های اقتصادی افغانستان در جست‌وجوی توازن هستند.