سرمایه‌گذاری برای تولید؛ فرصتی که نباید از دست برود

به گزارش اقتصادآنلاین، علی نقوی، رئیس کمیسیون خدمات فنی‌مهندسی اتاق ایران در یادداشتی نوشت: ۱۰ میلیارد یوان یارانه دولتی، ۱۰۷ میلیارد دلار درآمد، پیشی گرفتن از تسلا! این خلاصه‌ای از عملکرد خیره‌کننده شرکت بی‌وای‌دی (BYD) در سال ۲۰۲۴ است. اما آیا این موفقیت فقط نتیجه حمایت‌های دولتی بود؟ یا در پس آن، یک استراتژی هوشمندانه و برنامه‌ریزی‌شده نهفته است؟

سال ۱۴۰۴ با شعار «سرمایه‌گذاری برای تولید» آغاز شده است. اما سؤال اساسی اینجاست: آیا حمایت‌های دولتی در ایران می‌توانند همان مسیر توسعه‌ای را طی کنند که بی‌وای‌دی را به غول خودروسازی جهان تبدیل کرد؟ یا مانند گذشته، باز هم گرفتار سیاست‌های پول‌پاشی بی‌هدف خواهیم شد؟ تجربه چین نشان می‌دهد که صرفاً ارائه یارانه و تسهیلات، بدون ایجاد زیرساخت‌های لازم و تقویت رقابت‌پذیری، منجر به رشد پایدار نخواهد شد.

بی‌وای‌دی؛ حمایت هوشمند یا صرفاً یارانه؟

دولت چین در سال ۲۰۲۴ بیش از ۱۰.۴ میلیارد یوان (معادل ۱.۴۴ میلیارد دلار) به شرکت بی‌وای‌دی کمک کرد. اما این تنها یک تزریق مالی ساده نبود. دولت چین در کنار این حمایت مالی، یک اکوسیستم کامل برای رشد صنایع نوآورانه ایجاد کرد. مهم‌ترین سیاست‌های حمایتی چین شامل موارد زیر بودند:

* سرمایه‌گذاری گسترده در تحقیق و توسعه (R&D): بی‌وای‌دی سالانه بیش از ۱۰٪ درآمد خود را به تحقیق و توسعه اختصاص می‌دهد. در سال ۲۰۲۳، این میزان به بیش از ۱۰ میلیارد دلار رسید که باعث توسعه نسل جدید باتری‌ها و خودرو‌های الکتریکی شد.

* گسترش زنجیره تأمین و کاهش هزینه‌های تولید: چین با سرمایه‌گذاری در صنایع بالادستی، از جمله تولید باتری، مواد اولیه و قطعات خودرو، هزینه‌های تولید را کاهش داد و شرکت‌ها را قادر ساخت تا با قیمت‌های رقابتی وارد بازار‌های جهانی شوند.

* توسعه بازار‌های صادراتی و کاهش وابستگی به بازار داخلی: بی‌وای‌دی تنها به بازار چین اکتفا نکرد، بلکه با استراتژی‌های هوشمند صادراتی، به بیش از ۷۰ کشور جهان وارد شد. این شرکت در سال ۲۰۲۴ بیش از ۱۳.۷ میلیارد دلار صادرات داشت و در برخی بازارها، تسلا را پشت سر گذاشت.

* حمایت از بومی‌سازی فناوری: چین با جلوگیری از وابستگی به واردات مواد اولیه و فناوری‌های کلیدی، توانست کنترل بیشتری بر هزینه‌ها و کیفیت تولید داشته باشد.

نتایج سیاست‌های هوشمندانه چین:

درآمد بی‌وای‌دی به ۱۰۷.۱ میلیارد دلار رسید و از تسلا پیشی گرفت!

صادرات این شرکت با ۳۲٪ رشد به ۱۳.۷ میلیارد دلار افزایش یافت.

ارزش بازار بی‌وای‌دی در یک سال بیش از ۵۰ میلیارد دلار رشد کرد.

چین تنها یارانه نداد؛ بلکه شرایطی را فراهم کرد که شرکت‌هایش بتوانند در سطح جهانی رقابت کنند. اما در ایران، سیاست‌های حمایتی چگونه اجرا می‌شوند؟

حمایت دولتی در ایران؛ عامل پیشرفت یا مانعی برای رقابت؟

در ایران، دولت سال‌هاست که با ارائه یارانه و تسهیلات به صنایع، تلاش می‌کند از تولید حمایت کند. اما چرا این حمایت‌ها نتوانسته‌اند جهش بزرگی در صنعت و صادرات ایجاد کنند؟

رشد بنگاه‌های ناکارآمد و غیررقابتی: بسیاری از شرکت‌هایی که از حمایت‌های دولتی بهره می‌برند، کارایی لازم را ندارند و صرفاً برای دریافت یارانه و تسهیلات فعالیت می‌کنند.

عدم تخصیص منابع به توسعه و نوآوری: در حالی که چین سرمایه‌گذاری سنگینی روی تحقیق و توسعه انجام داده است، در ایران بخش زیادی از حمایت‌های دولتی صرف تأمین هزینه‌های جاری صنایع می‌شود، نه نوآوری و بهبود فناوری.

افزایش وابستگی صنایع به دولت: بسیاری از شرکت‌ها، به‌جای تمرکز بر ارتقای بهره‌وری و رقابت‌پذیری، به دریافت حمایت‌های دولتی عادت کرده‌اند. این وابستگی، رقابت را کاهش می‌دهد و انگیزه‌ی بهبود عملکرد را از بین می‌برد.

اگر حمایت‌های دولتی هدفمند و هوشمندانه باشند، می‌توانند به نتایج زیر منجر شوند:

افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های تولید

تولید محصولات با کیفیت بالاتر و افزایش صادرات

ایجاد اشتغال پایدار و رشد فناوری در صنایع

راه‌حل برای ایران؛ حمایت هدفمند، نه پول‌پاشی!

برای اینکه سیاست‌های حمایتی در ایران، همانند چین به رشد واقعی و نه صرفاً بقا منجر شوند، باید اقدامات زیر اجرا شوند:

* شرط‌گذاری برای حمایت‌ها: یارانه‌ها و تسهیلات فقط به شرکت‌هایی تعلق گیرد که برنامه مشخصی برای افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و ورود به بازار‌های صادراتی دارند.

* سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه: دولت باید به‌جای تأمین هزینه‌های روزمره صنایع، منابع مالی را به تحقیق و توسعه‌ی فناوری‌های پیشرفته اختصاص دهد.

* ایجاد رقابت سالم: حذف انحصار‌ها و حمایت از بخش خصوصی واقعی، نه شرکت‌های شبه‌دولتی و خصولتی، کلید افزایش بهره‌وری و نوآوری است.

* حمایت از زنجیره تأمین داخلی: مانند چین، دولت باید بر توسعه صنایع بالادستی و تولید مواد اولیه استراتژیک تمرکز کند تا وابستگی به واردات کاهش یابد.

نتیجه‌گیری؛ درس‌هایی که باید از بی‌وای‌دی بگیریم

بی‌وای‌دی صرفاً با دریافت یارانه به غول خودروسازی جهان تبدیل نشد، بلکه با یک استراتژی جامع شامل تحقیق و توسعه، توسعه زنجیره تأمین، ورود به بازار‌های صادراتی و رقابت‌پذیری جهانی توانست به این موفقیت دست یابد. ایران نیز اگر می‌خواهد سرمایه‌گذاری در تولید را به یک مزیت پایدار تبدیل کند، باید از تجربه چین درس بگیرد و حمایت‌های خود را از پول‌پاشی بی‌هدف به سرمایه‌گذاری هوشمندانه و مشروط تغییر دهد.

حمایت‌های دولتی نباید صرفاً به تأمین نقدینگی صنایع محدود شود، بلکه باید در افزایش بهره‌وری، توسعه فناوری، بهبود کیفیت محصولات و رشد صادرات نقش داشته باشد.

شفافیت و نظارت بر نحوه تخصیص حمایت‌ها باید افزایش یابد تا از هدررفت منابع و ایجاد رانت جلوگیری شود.

در نهایت، رقابت‌پذیری باید به اصل اساسی در سیاست‌گذاری اقتصادی تبدیل شود تا ایران بتواند در عرصه جهانی حرفی برای گفتن داشته باشد.

آیا ما آماده‌ایم که از تجربه چین درس بگیریم و مسیر درست را انتخاب کنیم؟