شبیخون گنده‌لات‌ها

به گزارش خبرگزاری مهر، روزنامه «قدس» درباره حرکت‌های ارازل که در شبکه‌های مجازی وایرال شده است نوشت: روایتی تکراری که گویا حالا به بخشی از واقعیت زندگی شهری ما تبدیل شده‌اند، آن هم در شرایطی که سردار رادان، فرمانده فراجا و رئیس پلیس کشور چندی پیش برای اراذل و اوباش خط و نشان کشیده و گفته بود: اگر برای امنیت مردم مشکلی ایجاد شود پلیس از روی آن‌ها عبور خواهد کرد. ترکتازی اراذل و اوباش یکی از خطرناک‌ترین و پیچیده‌ترین موضوعاتی است که ساختار فرهنگی و مدنی جامعه را به چالش می‌کشد، به همین دلیل باید آن را بهتر شناخت و از چرایی شکل‌گیری و چگونگی مواجهه با آن گفت.

ریشه‌های فرهنگی اراذل و اوباش

امیر لطفی حقیقت، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه به ما می‌گوید: واژگانی مانند لات‌بازی، اوباش، اراذل، الواط و… نه تنها مفاهیمی اجتماعی هستند بلکه در حوزه انسان‌شناسی فرهنگی نیز همواره قابل تحلیل و توجه بوده‌اند. این مفاهیم و مصادیق در گذشته به‌عنوان نمادهایی از قدرت، مردانگی و حتی ابزاری برای نمایش خشم اجتماعی به‌کار می‌رفته‌اند. ظهور دوباره و گسترده این پدیده در سال‌های اخیر بی‌دلیل نبوده و یکی از دلایل مهم آن، نبود ضمانت اجرایی قوی برای مقابله با این افراد است.

این پژوهشگر در ادامه با اشاره به ضعف نظام قضائی کشور در برخورد با جرایم اجتماعی، عنوان می‌کند: بسیاری از اراذل و اوباش به‌سرعت پس از دستگیری، بدون طی مراحل لازم قضائی آزاد می‌شوند.

گنده‌لات‌هایی که الگو می‌شوند

این استاد دانشگاه با تأکید بر بازتولید فرهنگی پدیده اراذل و اوباش در محله‌های مختلف، اظهار می‌کند: بسیاری از جوانان و نوجوانان با الگو قرار دادن «گنده‌لات» ها، سبک زندگی خود را براساس رفتار آن‌ها تنظیم می‌کنند و این الگوبرداری فرهنگی که با عنوان عادت‌واره و فرهنگ‌پذیری شناخته می‌شود، موجب می‌شود خشونت و قدرت‌نمایی در نسل‌های بعدی نیز تکرار شود. این بازتولید نه تنها به دلیل حضور این افراد در محله‌ها، بلکه به دلیل نبود ساختار مقابله‌ای مناسب نیز است.

وی معتقد است در کنار ضعف نظارت و نبود قوه قهریه کافی، عوامل دیگری مانند فقر اقتصادی و بی‌عدالتی اجتماعی نیز تأثیر بسزایی در گسترش این پدیده دارند، به این معنا که با افزایش فشارهای مالی و تبعیض‌های اقتصادی، شاهد بازتولید اجتماعی پدیده‌هایی چون خشونت، زورگیری و خشم‌های انباشته خواهیم بود؛ این بازتولید به‌ویژه در مناطقی که زمینه‌های جغرافیایی و محلی خاص دارند، بیشتر مشاهده می‌شود و برای افرادی که در این مناطق زندگی می‌کنند، اخلاق، وجدان و قانون، عملاً بی‌معنی می‌شود.

البته تأثیر نبود عدالت اداری را نیز نباید در بروز این پدیده نادیده گرفت؛ وقتی عدالت در انتصاب‌ها، توزیع منابع و ساختارهای کلان وجود نداشته باشد، خشم‌های فروخورده تبدیل به انرژی‌های مخرب اجتماعی می‌شوند که این وضعیت در کنار سیاست‌های غلط شهرسازی و طرح‌های توسعه شهری بدون توجه به هویت فرهنگی و ملی، موجب شده محله‌ها از حس همجواری، اعتماد اجتماعی و آرامش تهی شوند و فضای غریبگی و خشونت در آن‌ها گسترش پیدا کند.

لطفی حقیقت سپس به تحلیل فرهنگی جامعه در شکل‌گیری پدیده اراذل و اوباش می‌پردازد و می‌گوید: به دلیل افت شدید سطح اخلاق عمومی، مردم به‌ویژه جوانان، دیگر از نهادهای فرهنگی رسمی الگو نمی‌گیرند.این جامعه‌شناس با تأکید بر ضرورت حضور پلیس قدرتمند و قوه قهریه واقعی در جامعه تأکید می‌کند: برخورد با اراذل و اوباش نباید نرم و معامله‌گرایانه باشد. جامعه ما نیازمند پوست‌اندازی جدی برای رسیدن به یک وضعیت اخلاقی و اجتماعی سالم است؛ این تحول به اصلاحات ساختاری در سطوح مختلف و بازسازی هویت ملی، دینی و اجتماعی مردم نیاز دارد که در کنار آن، پلیس مقتدر، سیستم قضائی قاطع و نهادهای فرهنگی متعهد نیز حضور داشته باشند.

ضرورت برخورد قاطع با اراذل و اوباش

یک جرم‌شناس و استاد دانشگاه نیز در تحلیل پدیده اراذل و اوباش و ضرورت برخورد قاطعانه با آن‌ها، ضمن اشاره به ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و قضائی این معضل معتقد است ریشه‌های این پدیده در ساختارهای ناکارآمد مدیریتی، بحران اقتصادی و ضعف در اجرای عدالت نهفته است.

علی نجفی توانا از رابطه معیشت و وجود پدیده اراذل و اوباش می‌گوید و ادامه می‌دهد: در جوامعی که در آن، میزان فقر به اندازه‌ای باشد که شهروندان نتوانند نیازهای اولیه و متعارف خود را برطرف کنند، به اجبار به شکلی نامشروع مبادرت به درآمدزایی می‌کنند.در شرایط کنونی و براساس آمارهایی که مسئولان ارائه می‌دهند، فاصله طبقاتی بسیار زیاد است و همین موضوع سبب شده نوعی احساس تبعیض ناروا در مردم ایجاد شود که در چنین شرایطی، جرم تنها ابزار ایجاد تعادل در زندگی اقتصادی بسیاری از افراد است.

عضو کانون وکلا همچنین به افول اخلاق و باورهای دینی در جامعه اشاره می‌کند و می‌گوید: در شرایط حاضر، ما با افول اخلاقی، باورهای دینی و ارزش‌های فرهنگی در کشور روبه‌رو هستیم؛ زمانی که فساد شیوع پیدا کند، شهروندان پیرو مدیران فاسدی می‌شوند که اهدافی را برای آن‌ها ترسیم کرده‌اند، اما ابزار سالمی را برای رسیدن به آن اهداف در اختیارشان قرار نداده‌اند بنابراین تنها راه باقیمانده، بزهکاری است.

بخش قابل ملاحظه‌ای از مشکلات کشور در مواجهه با پدیده اراذل و اوباش بیش از همه معطوف به ناکارآمدی مدیریتی است؛ هرچند مسئولان برآیند نتایج حاصل را ناشی از عملکرد مدیران قبلی می‌دانند، اما این موضوع مؤید یک فرضیه علمی است که شرایط فعلی ناشی از ناتوانی و عدم شایسته‌سالاری است. نجفی توانا همچنین به موضوع انتقال جرم و بی‌اخلاقی از سطوح بالای جامعه به مردم عادی اشاره می‌کند و می‌افزاید: وقتی نبود تعادل در مدیریت را مشاهده می‌کنید، باید گفت اثر انتقالی این شیوه مدیریت شامل رفتارهای مردم عادی هم می‌شود.

مشکلات اقتصادی و افزایش جرایم یقه آبی‌ها

وی ادامه می‌دهد: مشکلات اقتصادی موجب شده نه تنها جرایم خیابانی یا به اصطلاح «جرایم یقه‌آبی‌ها» افزایش پیدا کند، بلکه این نبود تعادل و گذر از ارزش‌های اخلاقی و هنجارشکنی شامل اغلب مردم هم می‌شود. احکام صادر شده برای اراذل و اوباش باید به‌گونه‌ای باشد که هم جنبه بازدارندگی داشته باشد و هم به جامعه این اطمینان را بدهد که عدالت به‌درستی اجرا می‌شود. دستگاه قضائی که احکام سبک صادر می‌کند، باید تأثیر تصمیمات خود بر امنیت جامعه را نیز مدنظر قرار دهد.

نجفی توانا می‌افزاید: باید میان جرایم خُرد و جرایم خطرناک تفاوت قائل شد؛ اراذل و اوباشی که امنیت جامعه را مختل می‌کنند، باید با احکامی سنگین مواجه شوند تا نه‌تنها بازدارندگی ایجاد شود، بلکه پیام روشنی به دیگران ارسال شود که قانون در برابر چنین رفتارهایی بی‌تفاوت نیست. این استاد دانشگاه همچنین به ضرورت بازنگری در قوانین و احکام قضائی اشاره می‌کند و می‌گوید: قضات باید دستورالعمل‌های مشخصی برای مواجهه با این گروه از مجرمان داشته باشند تا از صدور احکام متناقض جلوگیری شود؛ همچنین دستگاه قضا باید سازوکارهای لازم را برای پیگیری وضعیت مجرمان آزادشده فراهم کند تا احتمال بازگشت آن‌ها به فعالیت‌های مجرمانه کاهش یابد.

نجفی توانا بر ضرورت تقویت پلیس پیشگیری و فرهنگ‌سازی در جامعه تأکید می‌کند و می‌افزاید: باید از روش‌های دیگری استفاده کنیم، از جمله اینکه با استفاده از پیشگیری وضعی، آموزش‌های لازم به خانواده‌ها داده شود، پلیس پیشگیری را تقویت و فرهنگ‌سازی کنیم و از طرف دیگر با حاکمیت قانون و قوی‌تر کردن قوانین و احترام به قانون، به نوع دیگری مانع این‌گونه جرایم شویم.

محدودیت‌های قانونی پلیس

این جرم‌شناس به محدودیت‌های قانونی پلیس و چالش‌های موجود در این زمینه اشاره می‌کند و اینکه نیروی انتظامی حتی هنگام رؤیت جرم مشهود نیز حق اعمال خشونت ندارد، این محدودیت‌ها، پلیس را در مواجهه با اراذل و اوباش در موقعیت‌های بحرانی با چالش مواجه می‌کند و ادامه می‌دهد: در چنین شرایطی، پلیس باید از ابزارهای قانونی و حمایت‌های قضائی برخوردار باشد تا بتواند به‌طور مؤثر با این گروه‌ها مقابله کند.وی عنوان می‌کند: در برخی موارد، پلیس به دلیل نبود حمایت‌های قضائی و قانونی، در برخورد با اراذل و اوباش با احتیاط عمل می‌کند؛ این رویکرد ممکن است موجب شود برخی افراد با سوءاستفاده از این وضعیت، به اقدامات مجرمانه خود ادامه دهند.

با بازنگری در این قوانین و فراهم کردن حمایت‌های لازم برای پلیس، می‌توان به بهبود وضعیت امنیتی و کاهش جرایم مرتبط با اراذل و اوباش دست یافت. نجفی توانا خاطرنشان می‌کند: برخورد قاطع و مؤثر با اراذل و اوباش نیازمند همکاری و هماهنگی میان دستگاه‌های مختلف ازجمله پلیس، قوه قضائیه و مقننه است و بدون این همکاری، دستیابی به امنیت پایدار و کاهش جرایم مرتبط با اراذل و اوباش دشوار خواهد بود.