به گزارش خبرنگار مهر، در دنیای حقوقی، وقتی فردی به دلایلی قادر به پرداخت بدهی‌های خود نیست، دو مفهوم «اعسار» و «ورشکستگی» مطرح می‌شود که هرکدام شرایط و آثار خاص خود را دارند. شناخت دقیق این دو مفهوم و روند حقوقی مربوط به آن‌ها برای بدهکاران و طلبکاران اهمیت فراوانی دارد. در گفتگوی خبرنگار مهر، با امین فلاح، حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری، به بررسی کامل اعسار، تفاوت آن با ورشکستگی و نکات حقوقی پیرامون این موضوع پرداخته‌ایم تا ابهامات این حوزه پرچالش حقوقی برطرف شود.
اعسار یعنی چه و چه تفاوتی با ورشکستگی دارد؟
از منظر لغوی، اعسار ریشه در کلمه عسر دارد که به معنای تنگدستی و فقر است. اما از لحاظ قانونی، طبق ماده ۱ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، اعسار به معنای عدم تمکن مالی محکوم‌علیه برای پرداخت مبلغی است که دادگاه به نفع طلبکار تعیین کرده. به عبارت دیگر، کسی که به دلیل نداشتن دارایی، به جز مستثنیات دین، قادر به پرداخت بدهی خود نباشد، معسر محسوب می‌شود. اما تفاوتش با ورشکستگی این است که اعسار صرفاً برای افراد حقیقی است و شامل تجار و اشخاص حقوقی نمی‌شود. این گروه‌ها باید اگر توان پرداخت ندارند، درخواست رسیدگی به ورشکستگی کنند، چون اعسار برای آن‌ها قابل قبول نیست.
چه افرادی می‌توانند درخواست اعسار بدهند و شرایط اثبات آن چیست؟
هر فردی که محکوم‌علیه است و توانایی پرداخت محکوم‌به یا حتی هزینه دادرسی را نداشته باشد، می‌تواند درخواست اعسار کند. برای احراز این وضعیت، باید مدارک مستند و مثبتی مانند صورت حساب بانکی، فیش حقوقی و لیست دارایی‌ها ارائه شود تا مرجع قضائی وضعیت مالی فرد را بررسی و در صورت تأیید، حکم به تقسیط بدهی صادر کند.
روند رسیدگی به درخواست اعسار چگونه است؟
با تقدیم دادخواست به مرجع قضائی آغاز می‌شود. طبق ماده ۱۰ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، دادگاه موظف است فوراً با استعلام از مراجع ذی‌ربط، وضعیت مالی محکوم‌علیه را بررسی کند. اگر اعسار احراز شود، دادگاه می‌تواند با توجه به توان مالی فرد، حکم به تقسیط بدهی بدهد و مهلت مناسب برای پرداخت تعیین کند.
آیا اعسار فقط برای بدهی‌های مالی است یا شامل دیه و مهریه هم می‌شود؟
اعسار شامل همه محکومیت‌های مالی از جمله دیه، مهریه، ضرر و زیان ناشی از جرم و رد مال می‌شود. فقط پرداخت جزای نقدی مشمول اعسار نمی‌شود. بنابراین اگر کسی توان پرداخت هر یک از این محکومیت‌ها را نداشته باشد، می‌تواند درخواست تقسیط یا تعویق پرداخت بدهی کند.
نقش شاهد در اثبات اعسار چقدر مهم است؟
خیلی مهم است. در مواردی که بار اثبات اعسار بر عهده مدیون است یا سابقه ملائت دارد، باید حداقل دو شاهد کتبی به دادگاه معرفی کند که مدت کافی با او معاشرت داشته‌اند و از وضعیت مالی‌اش اطلاع دارند. این شهود باید تصریح کنند که فرد غیر از مستثنیات دین، مال قابل پرداختی ندارد.
اگر اعسار پذیرفته شود، آیا بدهی لغو می‌شود یا تقسیط می‌شود؟
اعسار به معنای لغو بدهی نیست بلکه به تقسیط آن منجر می‌شود. دادگاه مبلغ و مدت اقساط را بر اساس وضعیت مالی محکوم‌علیه تعیین می‌کند تا پرداخت امکان‌پذیر شود.
آیا پذیرش اعسار فقط یک‌بار است یا می‌توان دوباره درخواست داد؟
اعسار وضعیت دائمی نیست و ممکن است با تغییر شرایط مالی فرد، دوباره درخواست شود. اگر وضعیت مالی فرد بهتر شود، طلبکار می‌تواند درخواست تعدیل اقساط کند و برعکس، اگر وضعیت بدتر شود، مدیون می‌تواند دوباره درخواست اعسار بدهد.
اگر طلبکار به درخواست اعسار اعتراض کند، چه اتفاقی می‌افتد؟
طلبکار باید ظرف مدت مشخص اعتراض کند. دادگاه مجدداً مدارک و شرایط مالی را بررسی کرده و رأی قطعی صادر می‌کند. اگر اعسار رد شود، پرونده جهت اجرای کامل بدهی به جریان می‌افتد.
اگر فردی که اعسار پذیرفته، اموالی را پنهان کند، چه تبعات قانونی دارد؟
طبق ماده ۱۶ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، اگر فرد برای فرار از اجرای حکم اموالش را اعلام نکند یا خلاف واقع ادعای اعسار کند، حکم اعسار لغو شده و فرد به حبس تعزیری درجه ۷ محکوم می‌شود.
آیا ممکن است سوءاستفاده‌ای از نهاد اعسار شود؟ قانون چه واکنشی دارد؟
بله، ممکن است افراد با جعل اسناد یا معرفی شاهدان دروغین سعی در فریب دادگاه داشته باشند. اما دادگاه با بررسی دقیق و استعلام‌های متعدد این موارد را کنترل می‌کند و قانون هم با مجازات‌های کیفری مثل حبس و جزای نقدی جلوی این سوءاستفاده‌ها را می‌گیرد.
اگر بعداً ثابت شود که فرد و شاهدانش در ادعای اعسار دروغ گفته‌اند، چه مجازاتی دارد؟
ارائه شهادت دروغ تا دو سال حبس و جزای نقدی دارد. همچنین اگر مدیون اموالش را به دیگری منتقل کند تا از پرداخت بدهی فرار کند، به حبس تعزیری یا جریمه نقدی محکوم می‌شود. درخواست اعسار در این موارد رد شده و بدهی باید به طور کامل پرداخت شود.