همیشه خود را جای طرف مقابل بگذاریم تا عادلانه‌تر و مهربان‌تر عمل کنیم

خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه: نهضت «زندگی با آیه‌ها» که از سال گذشته آغاز شده با استقبال شایانی روبه‌رو گردیده است. باید در وادی زندگی، با نوای قرآن همدم شویم و در هر کنج و کنار، جلوه‌های انس با کلام وحی را پدیدار سازیم. از گنجینه امثال قرآنی، برای بنای فرهنگی استوار بهره گیریم و آیات پرکاربرد را در حافظه سپرده، در سخن و عمل به کار بندیم، تا در این عرصه، نقشی ایفا کنیم. به سان پیامبر رحمت (ص) که خُلقش قرآن بود، ما نیز در پی کسب این منش والا باشیم. در راستای اعتلای نهضت ملی «زندگی با آیه‌ها»، هر گامی که برداریم، چراغی فرا راه جامعه روشن کرده‌ایم؛ نهضتی که در پی فهم و تبیین آیات الهی است. با همراهی و تشویق یکدیگر، این حرکت را تقویت کنیم، تا این کوشش‌ها، ثمری نیکو به بار آورد.

آیه ۹۰ سوره نحل

إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِیتَاءِ ذِی الْقُرْبَی

خدا از سرِ مهربانی و مصلحت، به برقراری عدالت در جامعه، به خیرخواهی برای مردم و به بخشش به قوم‌وخویش فرمان می‌دهد.

حق به داد و دهش دهد فرمان / نیز انفاق بهر نزدیکان

پیام‌ها

موقع شنیدن کلمه عدالت فقط یاد دادگاه می‌افتاد. می‌گفت این چیزها را باید از ما بهتران رعایت کنند. ما که کاره‌ای نیستیم. اما حواسش نبود که لحظه به لحظه زندگی‌اش میدان عدالت بود؛ محبتش را چطور بین بچه‌ها تقسیم می‌کرد؟ از همسرش چه توقعاتی داشت؟ آیا به همان اندازه، خودش برای همسرش وقت می‌گذاشت؟ با همسایه‌ها چطور؟ حواسش بود که قبض مشترک آب را با انصاف محاسبه کند؟ توی صف فروشگاه چی؟ مراقب بود که از کسی جلو نزند؟ عدالت و خوب‌بودن از همین مراقبت‌های کوچک شروع می‌شود. میدان‌های بزرگ زندگی آئینه‌ی همین میدان‌های کوچک و روزمره‌اند.

صفی طولانی را در نظر بگیرید؛ صف نانوایی، یا ایستگاه اتوبوس. اگر کسی بدون رعایت نوبت جلو بزند، بی‌نظمی و نارضایتی به وجود می‌آید. اما اگر همه به نوبت احترام بگذارند، یا حتی فردی با بزرگواری جای خود را به فردی سالخورده بدهد، چه فضایی ایجاد می‌شود؟ هم نظم حفظ می‌شود و هم حس احترام و محبت میان مردم گسترش می‌یابد. این دو بُعد از رفتار، یعنی عدالت و احسان، شالوده‌ی یک جامعه‌ی سالم را تشکیل می‌دهند.

خداوند در آیه‌ی کریمه‌ی «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِیتَاءِ ذِی الْقُرْبَی »[۱]، سه دستور مهم را بیان می‌کند: عدالت، احسان و بخشش به خویشاوندان. عدالت، زیربنای جامعه‌ای است که در آن، حقوق همه افراد رعایت می‌شود. احسان، فراتر از عدالت، به معنای رفتار بزرگوارانه و خیرخواهانه است. در نهایت، توجه به نزدیکان، نشانه‌ی تعهد اخلاقی و اجتماعی ما نسبت به خانواده و جامعه است.

گاهی عدالت به‌تنهایی کافی نیست. وقتی زلزله یا سیلی ویرانگر رخ می‌دهد یا دشمن غداری به جامعه‏ای حمله کرده است و بخشی از کشور را ویران نموده، اگر مردم در چنین شرایطی بخواهند در انتظار آن بنشینند که مثلاً مالیات‌های عادلانه و سایر قوانین عادی، مشکل را حل کند، امکان پذیر نیست، اینجاست که باید همه کسانی که دارای امکانات بیشتر از نظر نیروی فکری و جسمانی و مالی هستند، دست به فداکاری بزنند، و تا آنجا که در قدرت دارند، ایثار کنند.

«امیرالمؤمنین فرمود به همه نیکی کنید، چون «اِمّا اَخٌ لَکَ فی دینِک اَو شَبیهٌ لَکَ فی خَلقِک »[۲] یا برادر اسلامی تو است، یا به هر حال انسان است؛ منطق اسلام این است. ما می‌خواهیم به همه‌ی انسان‌ها خدمت کنیم، محبّت کنیم؛ ما می‌خواهیم با همه‌ی انسان‌ها، با همه‌ی ملّتها، روابط دوستانه و محبّت‌آمیز داشته باشیم؛ ما حتّی با ملّت آمریکا هم _ با اینکه دولت آمریکا دولتِ مستکبر و دشمن، بدخواه و کینه‌ورز نسبت به ملّت ایران و نظام جمهوری اسلامی است _ هیچ دشمنی نداریم؛ آنها هم مثل بقیّه‌ی ملّتهایند. آنچه نقطه‌ی مقابل نظام اسلامی است، استکبار است .»[۳]

احسان و عدالت، مکمل یکدیگرند. عدالت، نظم را برقرار می‌کند و احسان، جامعه را سرشار از مهر و انسانیت می‌سازد. امروز، ما بیش از هر زمان دیگری به این دو اصل نیاز داریم.

خداوند در این آیه از ما خواسته است که:

عدالت را رعایت کنیم، فراتر از آن احسان کنیم و نسبت به نزدیکان خود توجه و محبت ویژه داشته باشیم.

برای عمل به این آیه در زندگی می‌توانیم:

_ فراتر از عدالت، احسان را تمرین کنیم؛ مثلاً با بخشش خطای دیگران یا کمک به کسی که شاید هیچ انتظاری از ما ندارد.

_ فهرستی از خویشاوندانی که نیاز به حمایت مالی یا معنوی دارند تهیه کنیم و برای هرکدام یک قدم مثبت برداریم؛ مانند زنگ‌زدن، دیدار یا کمک مالی.

_ در تصمیم‌گیری‌ها، همیشه خود را جای طرف مقابل بگذاریم تا عادلانه‌تر و مهربان‌تر عمل کنیم.

[۱]. سوره نحل، آیه ۹۰

[۲]. نهج البلاغه، نامه ۵۳: عهد نامه مکتوب آن حضرت است برای مالک اشتر نخعی.

[۳]. بیانات در دیدار پنجاه هزار فرمانده بسیج سراسر کشور، ۲۹/۰۸/۱۳۹۲