خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها: ثبت جهانی محوطه‌های پیش از تاریخ دره خرم‌آباد در فهرست میراث جهانی یونسکو، رویدادی بزرگ و تاریخی برای لرستان و ایران به شمار می‌آید؛ رخدادی که نه‌تنها جایگاه این استان را در نقشه تمدن‌های کهن پررنگ‌تر کرده، بلکه افق‌های تازه‌ای در حوزه گردشگری، پژوهش‌های باستان‌شناسی و توسعه پایدار گشوده است.
این موفقیت حاصل بیش از هفت دهه تلاش علمی، کاوش‌های بین‌المللی، پیگیری‌های ملی و همراهی مردم و مسئولان بوده و به عنوان بیست‌ونهمین اثر ایران در فهرست جهانی ثبت شده است.
در جشن ثبت جهانی این میراث ارزشمند، مقامات ملی و استانی از جمله وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، استاندار لرستان و مدیرکل میراث‌فرهنگی استان، هر یک با بیانی متفاوت، اهمیت این رویداد، جایگاه لرستان در تاریخ ایران و جهان، و فرصت‌های پیش‌روی این استان را تبیین کردند.
مسیر دشوار ثبت جهانی
عطا حسن‌پور، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان، روز جمعه در آئین جشن ثبت جهانی محوطه‌های پیش از تاریخ دره خرم‌آباد گفت: مسیر دستیابی به این موفقیت ملی و جهانی، مسیری دشوار و پرچالش بود که همکاران میراث‌فرهنگی استان با پشتکار و حمایت مردم پیمودند.
او تأکید کرد: ثبت جهانی این اثر نه‌تنها برای ایران، بلکه برای جامعه علمی و فرهنگی جهان یک دستاورد ارزشمند محسوب می‌شود.
مدیرکل میراث‌فرهنگی لرستان با اشاره به تلاش‌های چند دهه اخیر برای ثبت این اثر گفت: همکاران ما در اداره‌کل و مدیریت استان راهی طولانی و سخت را پیمودند که می‌توان آن را به هفت‌خوان رستم تشبیه کرد. این مسیر تنها با پشتکار، همدلی و همراهی ملی به سرانجام رسید.
نخستین کاوش‌ها و پژوهش‌های خارجی
به گفته حسن‌پور، حدود هفتاد سال پیش دانشگاه‌های معتبر آمریکا همچون رایس، میشیگان و ییل، کاوش‌های خود را در این دره آغاز کردند. پروفسور فرانک هول، باستان‌شناس برجسته آمریکایی، به همراه تیم خود چندین سال در پنج غار شاخص منطقه به پژوهش پرداخت.
او افزود: پس از آن نیز باستان‌شناسان خارجی و سپس پژوهشگران ایرانی، چه پیش و چه پس از انقلاب، کاوش‌های ارزشمندی در این محوطه انجام دادند.
از پرونده موقت تا ثبت نهایی
مدیرکل میراث‌فرهنگی لرستان یادآور شد: نخستین پرونده موقت این اثر در سال ۱۳۸۶ با پیگیری دکتر طالبیان و همکاران به یونسکو ارسال شد، اما روند آن متوقف ماند. سرانجام در سال ۱۴۰۲ این پرونده تکمیل شد و در بهمن همان سال به عنوان سهمیه ایران در یونسکو ثبت گردید.
وی گفت: تیمی متشکل از دانشگاه‌های تهران، شهید بهشتی و امام خمینی قزوین، نگارش نهایی پرونده را بر عهده گرفتند و طی هشت ماه اقداماتی همچون ساماندهی شش غار، نصب درهای حفاظتی، بهسازی مسیرهای دسترسی، تابلوهای معرفی، اسکن لیزری و تأسیس موزه فاخر قلعه خرم‌آباد را انجام دادند.
مدیرکل میراث‌فرهنگی لرستان خاطرنشان کرد: در بیستم تیرماه سال جاری (۱۱ ژوئیه ۲۰۲۵) دره خرم‌آباد در چهل‌وهفتمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در پاریس به عنوان بیست‌ونهمین اثر ثبت جهانی ایران و کهن‌ترین پرونده میراث پارینه‌سنگی کشور به ثبت رسید.
او افزود: پروفسور فرانک هول نیز در سفر خود به ایران در سال ۱۳۸۸، خرم‌آباد را «پایتخت پیش از تاریخ جهان» نامید و آن را شهری با پیشینه‌ای پنجاه‌هزار ساله دانست؛ تعبیری که امروز به واقعیت تبدیل شده است.
بازگشت اشیای تاریخی به زادگاهشان
حسن‌پور با اشاره به یکی از دستاوردهای مهم این روند گفت: اشیای مکشوفه این غارها پس از هفت دهه که در آمریکا نگهداری می‌شد، به لرستان بازگردانده شد و اکنون در موزه قلعه فلک‌الافلاک در معرض دید عموم قرار دارد.
وی ضمن قدردانی از حمایت‌های سپاه پاسداران، قوه قضائیه، نمایندگان مجلس، دستگاه‌های اجرایی و شهرداری خرم‌آباد تأکید کرد: مشارکت مردم و انجمن‌های مردم‌نهاد لرستان نقشی اساسی در تحقق این موفقیت داشت و همدلی عمومی زمینه را برای ثبت جهانی این میراث بی‌نظیر فراهم کرد.
جشن مردم لرستان، جشن هویت ایران
سیدرضا صالحی‌امیری، وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هم در مراسم جشن مردمی ثبت جهانی محوطه‌های پیش از تاریخ دره خرم‌آباد در باغ گلستان قلعه فلک‌الافلاک، با تأکید بر جایگاه لرستان در تاریخ و هویت ملی گفت: امروز جشن مردم لرستان، نماد هویت ایران و حتی فرهنگ جهانی است. وی افزود: اثبات قدمت ۶۳ هزار ساله دره‌های خرم‌آباد، تحولی اساسی در نظریه‌های باستان‌شناسی و انسان‌شناسی جهان ایجاد کرده است.
وزیر میراث‌فرهنگی اظهار داشت: امروز روز جشن و سرور مردم لرستان است؛ جشنی که فراتر از مرزهای استان، نمادی از هویت و فرهنگ ایران و حتی مردم جهان به شمار می‌رود. حضور در این جغرافیا یادآور غرور، غیرت و عظمت ایرانیان است.
صالحی‌امیری با اشاره به جایگاه لرستان در مقاومت ملی گفت: شهدای بسیاری از این دیار در دفاع از ایران، انقلاب و اسلام جان‌فشانی کرده‌اند. مردم لرستان با مقاومت تاریخی خود در برابر دشمنان ایران زمین، الگویی ارزشمند از ایثار و غیرت ارائه کرده‌اند و به همین دلیل سر تعظیم در برابر شهدای بزرگ این خطه فرود می‌آوریم.
هویت تاریخی لرستان؛ شناسنامه ایران زمین
وزیر میراث‌فرهنگی ادامه داد: امروز تنها از یک دره یا یک جغرافیا سخن نمی‌گوییم، بلکه از هویت ایران حرف می‌زنیم. دره‌ها، قلعه‌ها و آثار تاریخی و طبیعی لرستان، شناسنامه هویت فرهنگی ایران زمین هستند.
او افزود: در خرم‌آباد قلعه فلک‌الافلاک، نماد تمدن ساسانی، می‌درخشد؛ در بروجرد مسجد جامع، یکی از زیباترین مساجد تاریخی کشور، جلوه‌گر است؛ در درود دریاچه گهر، در ازنا امامزاده قاسم، در الیگودرز آبشار آب سپید، در کوهدشت تنگه شیرز، در پلدختر پل تاریخی، در معمولان پل کلهر، در الشتر قلعه مظفری، در نورآباد امامزاده ابراهیم و در چگنی پل کشکان؛ هر گوشه از این استان خورشیدی درخشان از فرهنگ و تمدن ایران است.
صالحی‌امیری با تأکید بر موقعیت کنونی لرستان گفت: امروز این استان در آستانه تحولات بزرگ توسعه قرار دارد و باید با وفاق، همدلی و همکاری مسیر پیشرفت را پیمود. هرگونه نفاق و تفرقه باید پشت سر گذاشته شود تا استان وارد فضای جدیدی از رشد و توسعه پایدار گردد.
وزیر میراث‌فرهنگی با بیان اینکه پیام دولت کار، تلاش و پاسخگویی به مطالبات مردم است، ادامه داد: دولت از مشکلات و کمبودها مطلع است و به نمایندگی از دولت، از مردم شریف لرستان عذرخواهی می‌کنم. ما یقین داریم با عبور از شرایط دشوار جهانی، بسترهای جدیدی برای توسعه و زندگی شرافتمندانه فراهم خواهد شد. رضایت مردم بنیان حرکت دولت و موتور محرکه توسعه است.
لرستان؛ آغاز زیست بشر و تحولی در باستان‌شناسی
صالحی‌امیری با اشاره به جایگاه لرستان در تاریخ بشر گفت: اثبات قدمت دره‌های خرم‌آباد به ۶۳ هزار سال، نشان می‌دهد که این منطقه می‌تواند به عنوان آغاز زیست بشر معرفی شود؛ موضوعی که تحولی بنیادین در نظریه‌های باستان‌شناسی و انسان‌شناسی جهان به شمار می‌رود.
وی افزود: آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها و رسانه‌ها وظیفه دارند این واقعیت تاریخی را به نسل جوان منتقل کنند تا فرزندان لرستان با غرور و هویت در جغرافیای خود زندگی کنند.
وزیر میراث‌فرهنگی در بخش دیگری از سخنانش تصریح کرد: لرستان حیثیت و غیرت ایران است؛ شناسنامه و تبار فرهنگی کشور. نخبگان، آموزش و پرورش و رسانه‌ها باید در مسیر تقویت هویت ملی گام بردارند تا لرستان بدرخشد و جایگاه واقعی خود را در ایران و جهان به دست آورد.
صالحی‌امیری در پایان ضمن قدردانی از تلاش همه‌جانبه مسئولان، نخبگان و مردم لرستان گفت: ثبت جهانی این اثر نتیجه همکاری و همدلی همه مردم، رسانه‌ها، صداوسیما، نمایندگان مجلس، استاندار و مدیران بود که با وفاق و همگرایی، این افتخار بزرگ را برای ایران و لرستان رقم زدند.
ثبت جهانی، آغازگر مسیر تاریخی لرستان
سید سعید شاهرخی، استاندار لرستان هم در آئین سپاس از دست‌اندرکاران ثبت جهانی مکان‌های پیش از تاریخ دره خرم‌آباد که در باغ گلستان قلعه فلک‌الافلاک برگزار شد، این رویداد را نقطه عطفی در معرفی تاریخ، طبیعت و تمدن لرستان به جهان دانست و تأکید کرد که این موفقیت، آغاز راهی بزرگ برای توسعه گردشگری استان است.
استاندار لرستان در این آئین گفت: مردم لرستان امروز رویداد ویژه و بی‌نظیری را جشن می‌گیرند که در حافظه تاریخی ایران و جهان باقی خواهد ماند. ثبت جهانی مکان‌های پیش از تاریخ دره خرم‌آباد نشان‌دهنده قدمت تاریخی لرستان است و تأیید یونسکو نیز مهر تأییدی بر این جایگاه تاریخی است.
وی افزود: این رویداد در حقیقت، صحه گذاشتن بر تاریخ، طبیعت و تمدن لرستان و ایران بزرگ است؛ افتخاری بزرگ که آغاز راهی تاریخی برای استان و کشور ما خواهد بود.
ظرفیت‌های گردشگری لرستان و جایگاه ملی
شاهرخی با اشاره به جایگاه ویژه لرستان در میراث فرهنگی کشور تصریح کرد: امروز در استان ۵ هزار اثر واجد شرایط در حوزه میراث فرهنگی شناسایی شده و با ثبت ۲۶۰۰ اثر، رتبه نخست کشور را به خود اختصاص داده‌ایم.
وی یادآور شد: ایران به عنوان یکی از کهن‌ترین زیستگاه‌های بشر با ۶۳ هزار سال قدمت شناخته می‌شود و لرستان نقش برجسته‌ای در این پیشینه ایفا کرده است.
استاندار لرستان اظهار امیدواری کرد: با حمایت دولت و وزیر میراث فرهنگی، ظرفیت‌های بی‌بدیل لرستان و دیگر مناطق استان به طور کامل در حوزه گردشگری مورد بهره‌برداری قرار گیرند. او تأکید کرد: ما یقین داریم که با وفاق و همدلی، ظرفیت‌های استان را به نفع مردم و در مسیر توسعه لرستان به پیش خواهیم برد.
پروژه‌های ترافیکی و شهری خرم‌آباد
شاهرخی در ادامه سخنان خود به پروژه‌های ترافیکی مرکز استان اشاره کرد و گفت: کمربندی غربی خرم‌آباد از تنگ شبیخون تا مسیر کوهدشت در حال واگذاری به پیمانکار است و با اجرای آن تغییرات اساسی و دگرگونی عمده‌ای در مرکز استان از نظر ترافیکی ایجاد خواهد شد.
وی همچنین درباره جابه‌جایی پادگان امام حسین (ع) تأکید کرد: تأمین اعتبار این پروژه انجام شده و با همکاری فرمانده سپاه لرستان، تخلیه ساختمان سپاه دگرگونی بزرگی در فضای شهری و گردشگری خرم‌آباد ایجاد خواهد کرد.
پادگان ۰۷، میدان نقش جهان خرم‌آباد
استاندار لرستان در بخش پایانی سخنان خود گفت: بر اساس خواست مردم و با توافق فرماندهان ارتش، پادگان ۰۷ به عنوان یک فضای فرهنگی و گردشگری آماده خواهد شد؛ فضایی که همچون میدان نقش جهان اصفهان، به یک مجتمع تفریحی و گردشگری در خرم‌آباد برای استفاده مردم تبدیل خواهد شد.
وی تأکید کرد: بر اساس خط‌مشی دولت، از تمام ظرفیت‌های کشور و استان برای پاسخگویی به خواسته‌های مردم بهره‌برداری خواهیم کرد.
اهمیت جهانی دره خرم‌آباد
بنابراین گزارش، محوطه‌های پیش از تاریخ دره خرم‌آباد شامل غارها و پناهگاه‌های صخره‌ای یافته، کلدر، کنجی، قمری، گیلوران و گرارجنه است که آثاری از زندگی انسان‌های نخستین بین ۶۰ تا ۶۳ هزار سال پیش را در خود جای داده‌اند.
این مجموعه نه تنها تأییدی بر قدمت سکونت بشر در فلات ایران و زاگرس است، بلکه نشان‌دهنده نقش لرستان به عنوان یکی از کانون‌های شکل‌گیری تمدن بشری در غرب آسیاست. غار یافته نیز با کشف ابزارهای سنگی و بقایای انسانی، از مهم‌ترین شواهد باستان‌شناسی درباره مسیر تکامل انسان در جهان محسوب می‌شود.
از منظر فرهنگی و اجتماعی، ثبت جهانی دره خرم‌آباد می‌تواند نقطه عطفی در توسعه گردشگری پایدار لرستان باشد. این دستاورد فرصت‌های تازه‌ای برای معرفی ظرفیت‌های طبیعی و تاریخی منطقه، جذب گردشگران داخلی و خارجی و افزایش توجه نهادهای ملی و بین‌المللی به حفاظت و مرمت این محوطه‌ها فراهم می‌کند.
کارشناسان معتقدند که دره خرم‌آباد اکنون می‌تواند همانند پرسپولیس یا بیستون به یکی از مراکز مهم مطالعات باستان‌شناسی و انسان‌شناسی جهان تبدیل شود.