آتش بس میان تهران و تل‌آویو به چه معناست؟؛ دست ایران روی ماشه

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: با اعلام آتش بس بین ایران و رژیم صهیونیستی باید دید چه اتفاق حقوقی بین دو طرف رخ داده است و چه تعهدات و تکالیفی به طرفین داده شده و وظایف نهادها بین المللی در این خصوص چیست، و آیا آتش بس همان صلح است؟

تفاوت میان صلح (Peace) و آتش‌بس (Ceasefire) از منظر حقوق بین‌الملل، تفاوتی اساسی و دارای تبعات حقوقی مهم برای طرفین درگیر و همچنین برای نهادهای بین‌المللی است‌.

آتش‌بس (Ceasefire / Armistice) توافقی موقت و غالباً فوری برای توقف درگیری‌های مسلحانه بدون حل و فصل نهایی منازعه است و می‌تواند دوطرفه، یک‌طرفه یا از سوی سازمان‌های بین‌المللی اعمال شود. آتش بس، ماهیت سیاسی و نظامی دارد، نه لزوماً حقوقی یا دائمی و در قالب توافق شفاهی، کتبی، یا قطعنامه شورای امنیت می‌تواند اعلام شود. اما صلح (Peace Agreement) توافقی نهایی و جامع است که پس از مذاکره و بعضاً با میانجی‌گری انجام می‌شود.

آتش بس، ابعاد سیاسی، حقوقی، سرزمینی و امنیتی را دربرمی‌گیرد و از نظر حقوق بین‌الملل پایان رسمی جنگ و زمینه بازگشت به روابط عادی بین دولت‌ها را فراهم می‌کند و در واقع پایان اختلافات و شروع یک همکاری پایدار و بلند مدت است. صلح مستلزم امضای معاهده صلح (Peace Treaty) است و طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران هر معاهده بین المللی نیازمند تصویب مجلس شورای اسلامی است. پس آنچه ما با آن طرف هستیم یک آتش بس است و به هیچ عنوان نمی توان مفهوم صلح را به آن نسبت داد.

حال باید دید وضعیت حقوقی طرفین در وضعیت آتش بس چیست و آیا آتش بس مانع رسیدگی به جنایت علیه صلح و جنایات جنگی رژیم صهیونیستی است؟

باید توجه داشته باشیم که اولاً آتش بس نه عدم پایان رسمی مخاصمه مسلحانه که فقط توقف آن است لذا دو کشور از نظر حقوقی همچنان در وضعیت «درگیری مسلحانه بین‌المللی» باقی می مانند، اگر یکی از طرفین آتش‌بس را نقض کند، می‌تواند مرتکب نقض جدی قواعد مخاصمات مسلحانه شود. این شامل مسئولیت‌های کیفری (مانند جنایت جنگی) و مسئولیت بین‌المللی دولت می‌شود و در صورت شکایت یکی از طرفین از نقض، شورای امنیت می‌تواند اقداماتی را ذیل فصل ششم و هفتم منشور سازمان ملل متحد (تحریم، محکومیت، اعزام ناظر صلح) انجام دهد.

بر اساس حقوق بین‌الملل، به‌ویژه حقوق بشردوستانه بین‌المللی و حقوق کیفری بین‌المللی، مسئولیت کیفری بابت جنایات جنگی حتی با پایان جنگ یا برقراری آتش‌بس ساقط نمی‌شود و آتش بس مانعی در برابر رسیدگی به جنایات جنگی رژیم صهیونیستی نخواهد بود. جنایات جنگی شامل مواردی مانند:

حمله به غیرنظامیان

تخریب بیمارستان‌ها، نیروهای امدادی و هلال احمر و مراکز رسانه ای و خبرنگاران.

هدف قرار دادن زیرساخت‌های غیرنظامی (مثلاً نیروگاه‌ها، مدارس، مراکز آب).

در جنگ اخیر شاهد نقض آشکار و فاحش حقوق غیرنظامیان از سوی رژیم صهیونیستی بودیم که مصادیق دقیقی از جنایات جنگی است که حتی پس از آتش‌بس نیز قابلیت پیگرد دارند. اقدام اسرائیل به آغاز جنگی تجاوزکارانه علیه ایران برخلاف منشور سازمان ملل متحد مصداق جنایت علیه صلح است و این جنایت در شمار «جرائم غیرقابل گذشت» است که طبق ماده ۵ اساسنامه دادگاه کیفری بین‌المللی (ICC) مشمول صلاحیت این دادگاه است.

لذا اولا باید بدانیم آتش بس تغییری در وضعیت جنگی بین ایران و رژیم صهیونیستی ایجاد نمی کند و این نکته مهمی است که در آرایش نظامی و امنیتی کشور، آمادگی در حوزه های دفاعی و هجومی باید حفظ شود.

ثانیاً نقض آتش بس دارای تبعات حقوقی است و ثالثاً با آتش بس مسئولیت های رژیم سفاک صهیونیستی در قبال جنایات جنگی و جنایت علیه صلحی که انجام داده است، ساقط نمی شود و فرض است بر دستگاه حقوقی و دیپلماسی کشور که این موضوع را از مجاری رسمی بین المللی برای محکومیت این رژیم پیگیری کنند.

سید مهدی جوادی؛ استاد حقوق بین الملل دانشگاه و عضو مرکز پژوهشکده توسعه ابزارهای نوین حکمرانی دانشگاه تهران