الهام افسریان مدیر اجرایی دانشنامه حقوق ایران و دستیار بخش حقوق و همچنین دستیار بخش فقه درباره دانشنامه حقوق ایران که سال گذشته رونمایی شد توضیحاتی را به خبرنگار مهر ارائه داد. مشروح این گفتگو را در ادامه می‌خوانید:
*کار روی دانشنامه حقوق از چه زمانی آغاز شد و چه مشکلاتی داشت؟
این پروژه پس از سال‌ها تلاش و عبور از چالش‌هایی همچون مشکلات مالی و شرایط سختی که شیوع کرونا ایجاد کرد، بالاخره توانست به ثمر برسد. سال گذشته در شهریورماه، جلد اول دانشنامه حقوق منتشر شد؛ که خوشبختانه بازخوردهای بسیار خوبی از سوی دانشگاه‌های حقوق و دیگر مراکز علمی دریافت کردیم و با توجه به استقبال مثبت، تصمیم گرفتیم که کار بر روی جلد دوم و سایر مجلدات را با سرعت بیشتری ادامه دهیم که این اقدام با همکاری شورای عالی دانشنامه حقوق که متشکل از اساتید برجسته و اعضای هیئت علمی دانشکده‌های معتبر است، در حال پیگیری است.
دانشنامه حقوق هم چون بر طبق شیوه نامه دایره‌المعارف‌نویسی تهیه شده، منبع بسیار ارزشمندی برای دانشجویان و محققان حوزه حقوق محسوب می‌شود. این دانشنامه به گونه‌ای طراحی شده است که با مطالعه هر مدخل حقوقی، امکان دسترسی به اطلاعات جامع و منابع ایرانی، فقهی و معرفی منابع حقوق بین‌الملل را فراهم می‌کند. با خواندن مقالات این دانشنامه، می‌توانید منابع اصلی را شناسایی کرده و بدانید که برای یافتن اطلاعات دقیق‌تر باید به کدام مراجع و منابع مراجعه کنید.
*پس این دانشنامه به‌ویژه برای استفاده پژوهشگران، دانشجویان و اساتید مفید است؟
بله، به دلیل آنکه منابع معتبر و درجه‌یک را معرفی می‌کند. نویسنده موظف است هنگام نگارش هر مدخل، ابتدا به پیشینه تاریخی آن توجه کند؛ اگر نگاه باستانی دارد و در قوانین قبل از اسلام وجود داشته به آن توجه بکند، قوانین پیش از اسلام و آنچه در حقوق ایران جاری بوده، مورد بررسی قرار گیرد و سپس به تحولات دوره مشروطه پرداخته شود، چراکه قانون‌گذاری در این دوره از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
*دانستن سیر تطور قوانین چرا مهم است؟
بررسی سیر تحول قوانین از پیش از انقلاب تا پس از آن، سیر تطور و تغییرات و اصلاحات متعددی که در طول زمان صورت گرفته، برای پژوهشگران و محققان حوزه حقوق بسیار حائز اهمیت است. این رویکرد به آن‌ها کمک می‌کند تا درک بهتری از پیشینه قانونی که اکنون در سال ۱۴۰۴ در دسترس است، داشته باشند و دریابند که این قوانین چه سابقه‌ای در حقوق باستانی ایران و تحولات پس از آن داشته‌اند.
*آیا با نظام‌های حقوقی دیگر هم مطابقت داده شده؟
بله، در برخی از مداخل، با توجه به ضرورت موضوع، نگاهی تطبیقی با حقوق اهل سنت، کشورهای عربی و نیز نظام‌های حقوقی بین‌المللی مانند کشورهای دارای حقوق ژرمن، و کشورهایی نظیر فرانسه، آلمان و انگلیس و… صورت گرفته است. مهم است که اگر آرای متفاوتی وجود دارد، یا وحدت رویه است، یا کنوانسیون‌هایی در آن زمینه بوده و دخیل در این مدخل است حتماً بررسی بشود که خواننده با مطالعه هر مدخل بتواند یک نگاه تجمیعی به همه این نظرات داشته باشد.
*یعنی کشورهایی که در زمینه قانون‌گذاری مدرن پیشرو محسوب می‌شوند؟
بله، با توجه به ماهیت هر مدخل حقوقی، به این کشورها پرداخته شده و این موضوع از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. زمانی که یک نویسنده در حال نگارش یک مدخل است، لازم است آرای وحدت‌رویه، نظریات حقوقی و کنوانسیون‌های مرتبط را نیز مورد بررسی قرار دهد تا خواننده با مطالعه آن مدخل، بتواند دیدگاه جامع و یکپارچه‌ای نسبت به تمامی جوانب موضوع به‌دست آورد.
*چه کسانی در تدوین این دانشنامه همکاری دارند؟
شورای عالی دانشنامه حقوق متشکل از ۵ تا ۶ نفر از اساتید برجسته حوزه حقوق، در تدوین تمامی مداخل مشارکت فعال دارند. همچنین، نویسندگان مقالات این مجموعه باید دارای مدرک دکتری، عضو هیئت علمی دانشگاه و متخصص در حوزه مدخل مربوطه باشند. در حالی که در دوره‌های گذشته، گاهی این فرصت به دانشجویان نیز داده می‌شد، در این دوره، به‌عنوان مثال، اگر موضوعی مرتبط با پیمان‌های بین‌المللی باشد، تنها اساتیدی که تخصصشان در این زمینه است، عهده‌دار نگارش خواهند بود.
*تاکنون چند جلد از این دانشنامه منتشر شده است؟
یک جلد پارسال رونمایی شد، جلد دوم این مجموعه از حرف «الف» و مدخل «اغفال» آغاز و تا «تجدید نظر» ادامه خواهد یافت. در حال حاضر، حدود یک‌سوم از مداخل آماده شده و یک‌سوم دیگر در دست تدوین است. پیش‌بینی می‌شود که تا پایان سال جاری، جلد دوم به‌طور کامل تکمیل شود تا امکان رونمایی از آن در نمایشگاه کتاب سال آینده فراهم گردد.