توبه انسان فقط تا چه زمانی قبول می‌شود؟

به گزارش خبرنگار مهر، ماه رمضان از پرفضیلت ترین ماه‌های سال و ماه میهمانی خداوند است. در این ماه درهای فیض و رحمت الهی باز می‌شود و همگان در ضیافت خداوند از برکات معنوی تنعم می‌کنند. رمضان پس از ماه‌های رجب و شعبان مقدمه‌ای برای خودسازی و زمینه سازی معنوی و دوری از گناهان و نزدیک شدن به خداوند است. روزه داری که از ابتدا تا انتهای این ماه بر مسلمان واجب شده است نیز زمینه معنوی آمادگی روح برای قرار گرفتن در جایگاه استغفار و پاک شدن از گناهان را فراهم می‌کند از این رو مسلمانان با شب زنده داری، تلاوت قرآن و اطعام و افطاری دادن، صدقه و روزه داری سعی در بهره مندی هرچی بیشتر از فضائل آن می‌کنند.

پیامبر گرامی اسلام درباره ماه رمضان و آمرزش گناهان در این ماه می‌فرمایند: «انما سمی الرمضان لانه یرمض الذنوب، ماه رمضان به این نام خوانده شده است، زیرا گناهان را می‌سوزاند.» ایشان همچنین فرموده اند «ای مردم! ماه خدا با برکت و رحمت و مغفرت به شما روی آورد، ماهی که نزد خدا از همه ماه‌ها برتر و روزهایش بر همه روزها و شب‌هایش بر همه شب‌ها و ساعاتش بر همه ساعات برتر است، ماهی است که شما در آن به میهمانی خدا دعوت شده و مورد لطف او قرار گرفته‌اید، نفس‌های شما در آن تسبیح و خوابتان در آن عبادت، عملتان در آن مقبول و دعایتان در آن مستجاب است. بهترین ساعاتی است که خداوند به بندگانش نظر رحمت می‌کند.»

شب قدر از شب‌هایی که برتر از هزار ماه است و فرشتگان در این شب به اذن خدا فرود می‌آیند و جمیع مقدرات بندگان را در طول سال تعیین می‌کنند. و وجود این شب در این ماه مبارک نعمت و موهبتی الهی بر امت پیامبر گرامی اسلام (ص) است و مقدرات یک سال انسان‌ها (حیات، مرگ، رزق و…) براساس لیاقت‌ها و زمینه‌هایی که خود آنها به وجود آورده‌اند تعیین می‌شود و انسان در چنین شبی با تفکر و تدبر می‌تواند به خود آید و اعمال یک سال خود را ارزیابی کند و با فراهم آوردن زمینه مناسب بهترین سرنوشت را برای خود رقم زند.

فضائل برشمرده شده در این ماه بی شک از آن کسانی است که حقیقت آن را درک کرده و با عمل و گفتار و کردار خود به آنه توصیه شده جامه عمل بپوشانند و در حالی که تمامی اعضا و جوارح از گناه و حرام به دور است با اخلاص و توکل و توسل به اهل بیت در زمینه عمل به دستورات الهی و احکام قرآن در راه خودسازی گام بردارند. تأثیر این ماه می‌تواند چنان باشد که در طول زندگی و دیگر ماه‌ها نیز آثاری از آن را در روح و جان داد.

در راستای بهره مندی هرچه بیشتر از فیوضات این ماه و قدم گذاشتن در مسیر خودسازی و تزکیه نفس حجت الاسلام سید محمدباقر علوی تهرانی در سلسله سخنرانی‌هایی به آداب ورود به ماه مبارک رمضان اشاره کرده است که خبرگزاری مهر بنا دارد تا در قالب گزارش‌هایی آن را به خوانندگان عرضه کند. در ادامه بخش چهارم این سخنرانی را می‌خوانید.

سه شرط پذیرش توبه

اولین گام ما برای ورود به ماه رمضان و مهمانی خدا، توبه است. گناه، قهر با خداست، چون اطاعت از غیر اوست. توبه تلاشی برای آشتی با خدا و ورود به کانون محبت اوست.

امیرالمؤمنین (ع) فرمودند: به سوی خدا بازگردید و در محبت او داخل شوید. کانون محبت خدا، توبه است. امام باقر (ع) فرمودند: محبوب ترین بندگان نزد خدا، انسان تائب نیکوکار است. خداوند در سوره زمر آیه ۵۳ در نهایت رحمت و محبت فرموده است: «ای بندگان من که [با ارتکاب گناه] بر خود زیاده‌روی کردید! از رحمت خدا ناامید نشوید، یقیناً خدا همه گناهان را می‌آمرزد؛ زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.»

توبه به ۳ شرط پذیرفته می‌شود همانطور که خداوند در آیات ۱۷ و ۱۸ سوره‌ی نساء می‌فرماید: «بی تردید توبه نزد خدا فقط برای کسانی است که از روی نادانی مرتکب کار زشت می‌شوند. سپس به زودی توبه می‌کنند؛ اینان هستند که خدا توبه آنان را می‌پذیرد، و خدا همواره دانا و حکیم است. و برای کسانی‌که پیوسته کارهای زشت مرتکب می‌شوند، تا زمانی‌که مرگ یکی از آنان فرا رسد، گوید: اکنون توبه کردم. و نیز برای آنان که در حال کفر از دنیا می‌روند، توبه نیست. اینان هستند که عذابی دردناک برای آنان آماده کرده‌ایم.»

شرط اول آن است که گناه از روی نادانی انجام شود. مراد از جهل و نادانی اینست که گناه براساس طبیعت انسان سر بزند. طبیعت انسان آمیخته‌ی از دو قوه‌ی شهوت و غضب است. شهوت محل خواسته‌ها و جلب منفعت است. وقتی هوای نفس بر انسان حاکم شود، طوفان غرائز به پا می‌شود و علم و ایمان انسان از کار می‌افتد. لذا انسان گناه می‌کند.

در این حال، دانش آدمی از بین نمی‌رود، بلکه اثرش از بین می‌رود. لذا ارتکاب گناه براساس انکار خدا و عناد نیست. امام زین‌العابدین (ع) در دعایی که به ابوحمزه ثمالی تعلیم دادند فرمودند: خدایا! موقعی که گناه کردم، منکر تو نبودم و امرت را سبک نشماردم و نخواستم گناه کنم و خودم را در مسیر عقاب تو قرار بدهم. من وعید تو به جهنم را بی‌ارزش ندانستم، لغزش بود و عارض شد، نفسم زیبا جلوه داد و هوای نفس بر من غلبه کرد. بدبختی باعث شد سراغ گناه بروم. پرده‌پوشی تو من را مغرور کرد.

شرط دوم این است که خیلی سریع توبه کنند و آن را تا موقع مرگ عقب نیندازند. توبه فقط تا مشاهده‌ی آثار مرگ قبول می‌شود. چه کسی می‌داند آثار مرگش چه زمانی نمایان می‌شود؟

شرط سوم نیز آن است که خداوند توبه‌ی کافران را نمی‌پذیرد. شرط توبه، ایمان است. در سوره‌ی اسرا آیه ۱۹ فرمود: «و کسانی‌که آخرت را بخواهند در حالی که مؤمن هستند، و با تلاشی کامل برای آن سعی کنند، پس تلاش آنها به نیکی مقبول افتد» مصداق یکی از اعمال صالح برای اهل ایمان، توبه است.

در سوره‌ی نور ۳۹ فرمود: «و اعمال کافران مانند سرابی در بیابانی مسطّح و صاف است که تشنه، آن را آب می‌پندارد، تا وقتی‌که به آن برسد آن را چیزی نیابد.»

در آیه ۱۱۶ سوره‌ی نساء فرمود: «مسلماً خدا کسی را که به او شرک آورده نمی‌آمرزد، و فروتر از آن را برای هرکسی بخواهد می‌آمرزد. و هرکسی به خدا شرک ورزد، یقیناً به گمراهی بسیار دوری دچار شده است.»

در واقع توبه، تار و پود دارد. تار و پود توبه، پشیمانی از گناه، و اراده بر ترک گناه است. اگر این دو محقق نشود، توبه واقعی انجام نشده است. گناه بدون توبه، موجب دوری از رستگاری است. امام صادق (ع) فرمودند: «وقتی از انسان گناهی سر می‌زند، یک نقطه‌ی سیاه در قلبش ایجاد می‌شود. اگر توبه کرد، لکه‌ی سیاه از بین می‌رود ولی اگر گناهان زیاد شد و توبه انجام نشد، این نقطه‌ی سیاه در قلب انسان رشد می‌کند تا تمام قلب را می‌گیرد. در این‌صورت دیگر رستگار نمی‌شود.»

خشنودی خدا، بزرگ‌ترین نعمت بهشت است. امام باقر (ع) فرمودند: خداوند از بازگشت گنهکار بیش‌تر از آدمی که در تاریکی شب، کاروان را گم می‌کند و بعد آن را پیدا می‌کند، خشنود می‌شود.